Elektrik Devresi Çeşitleri Nelerdir? Hangi Elemanlar Bulunur? Açık Devre, Kapalı Devre, Kısa Devre

Elektrik devreleri açık, kapalı ve kısa devre olmak üzere üç başlık altında incelenir.

Basit bir elektrik devresinde üreteç, sigorta, anahtar, alıcı ve iletken bulunmalıdır.

1. Açık devre:

Bir devrede anahtar veya sigorta açık olduğu zaman ya da akım yolunda bir iletkende kopukluk veya bağlantı yerlerinde temassızlık olduğu zaman alıcı üzerinden akım geçmez bu tip devrelere açık devre denir.

2. Kapalı devre:

Devrede anahtar kapalı iken üreteçten çıkan akım alıcıya ulaşıyor ve devresini tamamlıyor ise devre kapalı devredir.

3. Kısa devre:

Devreden geçen akımın alıcıya gitmeden devresini daha kısa yoldan tamamlamasına kısa devre denir. Üreteç gerilimi karşısında direnç sıfır olduğundan devreden büyük değerde akım geçmek ister. Böyle durumda koruma elemanı olarak kullanılan sigorta atar ve devreyi açar. Bu nedenle devrede sigorta olması önemlidir. Kısa devre, arıza çeşitlerinden biri olup arzu edilmeyen bir durumdur.

Kötü Lehimleme İşleminin Özellikleri, Lehimleme Hataları Nelerdir? Soğuk Lehim Nedir?

Lehimleme hataları şunlardır:

1- Lehim az kullanılmamalıdır. Yeteri kadar lehim kullanılmamışsa bağlantı sağlam olmaz.

2- Lehim çok kullanılmamalıdır. Çok fazla lehim kullanılmışsa fazla lehim yayılarak kısa devrelere yol açabilir.

3- Lehimleme sırasında lehim donmadan malzemeler hareket ettirilmişse lehim
sağlam olmaz.

4- Lehimlenecek yer iyi temizlenmemişse ortaya sağlıksız bir lehim çıkar. Daha
sonra devrede arızalara yol açabilir.

5- Lehimleme sırasında havya sıcaklığı uygun değilse soğuk lehim meydana gelir. Soğuk lehim durumunda malzemeler tam olarak bağlanamaz veya bir süre sonra
bağlantı kopar.

6- Yapılan lehimden sivri uç çıkmamalıdır.

7- Yapılan lehim başka devre elemanlarına ve bağlantı noktalarına değmemelidir.

İyi Bir Lehimleme İşleminin Özellikleri Nelerdir?

İyi bir lehimlemenin özellikleri şunlardır:

1- Parlak bir görünüşü vardır.

2- Üzerinde ya da çevresinde pasta veya kir yoktur.

3- Yüzeyi düz, pürüzsüz ve deliksizdir.

4- Kubbemsi bir şekli vardır. Çok yaygın ya da çok sivri değildir.

5- Lehimlenen malzeme bacaklarının lehimin içinde kalan bölümünün hatları fark

edilir.

6- Yapılan lehimleme sağlam olmalıdır. Devre elemanı bağlantı noktasını sağlam tutmalıdır. Ufak bir sallantıda kopmamalıdır.

7- Soğuk lehim oluşmamalıdır. Havya tam ısınmadan lehimleme yapılırsa lehim yapılmış gibi gözükse de lehim tutmamış olabilir.

Elektronik Devrelerde Lehim Nasıl Yapılır? Dikkat Edilecek Hususlar Nelerdir?

Havya prize takılarak ısınması sağlanır. Isınmış ve temizlenmiş havya ucuna lehim değdirilerek eritmesi kontrol edilir. Üzerine bir miktar lehim alması sağlanır. Temizlenerek hazırlanmış lehimlenecek parça üzerine de bir miktar lehim pastası sürülür.

Isınmış havya ucu, lehimlenecek kısma değdirilir ve bir miktar beklenir. Bu arada pasta eriyerek temizlerken, havya ucundaki lehimde lehimlenecek parçanın üzerine yapışır. Bu aşamadan sonra havyanın ucu lehimlenen elemanın üzerinden çekilmeli ve lehim yeri kesinlikle oynatılmamalıdır. Lehimleme anında havya ucundaki lehim yetersiz kalırsa, ısınan parçada eriyecek şekilde yeteri kadar lehim verilmelidir. Havyanın lehim yerinde kısa kalması, lehim yüzeyini pürüzlü; fazla kalması ise, iğneli ve dağınık yapar. Normal sürede yapılan lehimin yüzeyi parlak, temiz, çatlaksız, deliksiz, küçük ve doğal bir tepe görüntüsündedir.

Havya ucunun lehimlemeye hazırlanması: Havya ucu, ıslak temizleme süngeri üzerinde yavaşça döndürülerek temizlenmelidir. Bundan sonra havya ucunda az bir miktarda lehim eritilir. Daha sonra da havyanın ucu temizleme aparatı veya ıslak sünger üzerinde hafifçe döndürülerek lehimin ucu kaplaması sağlanır. Artık havya, lehimleme işlemine hazırdır.

Lehim yapılırken dikkat edilecek hususlar: 

Havyadaki yüksek sıcaklık, daha önce de belirtildiği gibi, temas halinde insanlara ve eşyalara zarar verebilir. Bu nedenle lehimleme yapılırken çok dikkatli olunmalı ve aşağıda sıralanan kurallara uyulmalıdır.

* Havya uzun süre kullanılmayacaksa fişi çekilmelidir.

* Çevrede gereksiz araç gereç bulunmamalıdır.

* Havya kullanılmadığı zamanlarda havya altlığında tutulmalıdır.

* Havya ucunun havya kordonuna temas etmesi kordonu eritip kısa devrelere veya çarpılmalara neden olabilir. Havya ucunun kordona teması önlenmelidir.

* Havyanın ucundaki lehimleri uzaklaştırmak için havya ucunu herhangi bir yere vurmayınız, havada silkelemeyiniz. Aksi halde sıcak olan lehimler sıçrayarak etrafa zarar verebilir.

* Lehim erirken çıkan dumanı teneffüs etmeyiniz.

* Lehimlenen devrede herhangi bir gerilim bulunmamalıdır.

Lehimlemenin iyi ve başarılı olması için de aşağıdaki teknik kurallara uyulmalıdır:

1- Lehim yapılacak yer iyice temizlenmelidir.

2- Kaliteli lehim kullanılmalıdır.

3- Havyanın ucu temiz olmalı, az miktarda lehimle kaplanmalıdır.

4- Havya uygun sıcaklıkta olmalıdır.

5- Eleman veya iletken uçları önceden az miktarda lehimlenmelidir. Buna ön lehimleme denir.

6- Havyanın ucu lehim yapılan yeri ısıtmalı, ucun lehimle bir teması olmamalıdır.

7- Lehim ısınan yere değdirilmeli, erimesi beklenmelidir.

8- Yeteri kadar (ne az ne fazla) lehim kullanılmalıdır.

9- Lehim eridikten sonra tekrar donması için 2-3 saniye bekleyiniz. Bu süre içinde lehimlenen elemanlar sarsılmamalıdır.

10- Baskı devre üzerinde lehimleme yapılıyorsa aşırı ısınma sonucu baskı devre kalkabilir. Bu durumda lehimlenen yeri aşırı ısıtmamak gerekir.

Elektronikte Lehim Yapmak İçin Kullanılan Havya Nedir? Çeşitleri ve Özellikleri Nelerdir?

Lehimlemede kullanılan en önemli eleman havyadır. Elektrik ve elektronik devrelerde elemanlarını birbirine lehimlemeyebilmek için yüksek ve hızlı bir ısı kaynağına ihtiyaç vardır. Bu ihtiyacı karşılamak üzere bu alanda elektrikle çalışan “havyalar” kullanılmıştır. Havyalar 200 ile 500 derece arasında ısı yayabilecek şekilde üretilebilirler.



Havyaların güçleri ise 5 ile 300 watt arasında değişebilmektedir. Firmaların üretimine göre bu oranlar değişiklik gösterebilir.

Havyalarda aranan özellikler arasında; çok çabuk ısınabilmesi, lehimleme esnasında herhangi bir ısı kaybının olmaması ve gövdesinin içeriden gelen ısının yalıtımlı olması sayılabilir. 

Havya Çeşitleri:

Havyalar, görünüş ve ısıtılma şekillerine göre üçe ayrılırlar:

1. Kalem (Rezistanslı) Havyalar


Rezistanslı havya olarak da isimlendirilirler. Ancak, tabanca havyaya benzer modelleri de vardır. Isının havyada oluşturulması rezistansla sağlanmaktadır. Rezistans, krom-nikel telden silindirik şeklinde sarılarak elde edilir. Bu havyalar küçük güçlü olarak üretilirler. Böylece küçük akımlı büyük dirençli olarak çalışırlar. 

Rezistanslı havyalar, enerji kablosu, tutma sapı ve havya ucu olmak üzere üç ana parçadan oluşmaktadır.

2. İstasyonlu Kalem Havyalar

Bu tip havyalar ısı ayarlı veya gerilim ayarlı olarak kullanılabilmesi için çeşitli düzenekler kullanılır. Böylece havya ucundaki ısı sabit tutulur. Güvenli bir çalışma ortamı için böyle düzenekler kullanılabilir. Ancak, her yerde kullanılmaları mümkün olmayabilir.

Bir istasyon modeli olarak kabul ettiğimiz bu tip havyalar daha çok seri üretim yapan firmalarda kullanılır.

3. Tabanca (Transformatörlü) Havyalar



Tabanca havyalar güçlü havyalar olup daha çok elektrikçilikte ve kalın iletkenlerin lehimlenmesinde kullanılırlar. Tabanca havyaların içinde bir transformatör mevcut olup havya ucu sekonder sargısının uzantısıdır. 

Sekonder sargısı primer sargısına göre çok az sipirlidir. Bu sebeple sekonderde çok düşük gerilim ve çok yüksek akım vardır. Bu yüksek akım sekonder sargısının dolayısıyla havya uçunun çok ısınmasına sebep olur. 

Primer devresinde seri bir anahtar vardır ve bu anahtar tetik biçimindedir. Anahtara basıldığında primerden ve dolayısıyla sekonderden akım geçer. Sekonderden geçen yüksek akım havya uçunu ısıtır. Anahtar bırakılırsa akım kesilir ve havya hızla soğur.

Daha önce de belirtildiği gibi tabanca havyalar yüksek güçlü ve dolayısıyla uçları çok ısınan havyalardır. Bu nedenle elektronik devrelerde lehimleme işlerinde tabanca havya kullanımından kaçınılmalıdır. 

4. Gazlı Havyalar

Bu tip havyalar, enerji kaynağının bulunmadığı ortamlarda kullanılır. Gazın yakılması yoluyla havya ucu ısıtılarak çalışmaktadır. Çalışmasında elektrik bulunmadığı için yanıcı bir gaz kullanılmaktadır. Çalışma sırasında havya ucu hem ısıyı alacak hem de lehimi eritecek şekilde kullanır.

Elektronikte Kullanılan Lehim Pastası Nedir? Nerelerde ve Niçin Kullanılır?

İletkenleri birbirine tutturabilmek için lehim pastası kullanılmalıdır. Lehim pastası kusursuz bir lehimleme için önemlidir. Lehim yapılırken metal yüzeyin temizlenmesi ve ısınmadan dolayı tekrar olaşabilecek oksitlenmeleri önlemek için lehim pastası kullanılır.

Lehim pastası, katı durumda satılmaktadır. Erime ısıları lehime göre daha düşüktür. Bu nedenle lehimleme işleminden önce çok çabuk olarak uçucu gaz haline dönüşmektedir.

Havayla temas halinde olan bütün madenlerin üzerinde bir pas tabakası oluşur, ilk zamanlar çok ince olan bu tabaka zamanla artar ve kalınlaşır. Havadaki nem ve hava sıcaklığı bu pasın oluşmasını hızlandırır. Gözle görünmese bile her metalin yüzeyi zamanla böyle bir tabaka ile kaplanır.

Üzeri paslı olan bir metal yüzeyine lehimi yapışması zordur. Lehimleme sırasında lehim, lehimlenecek yüzeyi tam olarak ıslatmalı ve en küçük gözeneklere kadar sızmalıdır. Lehim yapılacak eleman bacağının veya yüzeyinin pastan temizlenebilmesi için lehim pastası kullanılır.

Elektronikte Kullanılan Lehim Teli Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Elektronik devrelerde bir sistemi oluşturmak için; elamanları ve tellerini birbirine tutturmak amacıyla belirli sıcaklıklarda eriyebilen tellere “lehim” denir.

Elektrik ve elektronik sektöründe kullanılan lehim teli kalay (Sn) ve kurşun (Pb) metallerinin karışımından oluşturulmuştur. Lehim telinin içerisindeki kalay miktarı arttıkça kalite yükselmektedir. Çünkü erime sıcaklığı kalay çoğaldıkça azalmaktadır. Lehimin kalitesi kullanılacağı devrenin hassaslığına göre değişmektedir.

Lehim telini eriterek lehim yapabilmek için havya kullanılır. Yapılan lehim işlemini kolay ve düzgün yapabilmek için lehim pastası kullanılır. İçinde pasta bulunan pastalı lehimler de vardır. Pastalı lehim kullanmak lehim yapma işlemini kolaylaştırır.

Elektrik-elektronik devrelerin bağlantıların birbirine tutturulmasında yumuşak lehimleme kullanılır. Yumuşak lehimlerin kalay (Sn) oranı fazladır. Yumuşak lehimde direnç değerinin çok düşük olması, elektrik akımının iletilmesini önemli ölçüde kolaylaştırmaktadır.

Lehim telleri kalınlıklarına göre de çeşitlendirilebilir. Buna göre 0,75mm2 - 1mm2 - 1,20mm2 - 1,60mm2 çaplarında üretilebilirler. Tüp veya makara olarak piyasada satılmaktadırlar.

Lehim tellerini elektronik parça satan dükkânlardan satın alırken üzerinde yazan işaretlerin ne anlama geldiğinin bilinmesi gerekir. Ambalaj üzerinde etikette yazılan kotlamalar malzemenin yapısı hakkında bilgi vermektedir. 

Örneğin; RS(RH), 63, 0.75 A  şeklinde olabilir.

Anlamı:

RS(RH): Cinsi (reçine nüveli lehim)

0,75: Lehim telinin dış çapı

63: Tipi ve kalay oranı

A: Özelliği