Cemşab ve Şahmeran Efsanesi, Lokman Hekim, Medusa

Şahmeran Efsanesi :

Şahmeran İran ve Pers mitolojisinde görülen akılcı ve iyi olarak tanımlanan bellerinden aşağı yılan, üstü ise insan olan hiç yaşlanmayan yaratıktır. Şahmeran Farsçada yılanların şahı demek olan ''şah-ı meran'' dan gelir. Şahmeranın çeşitli efsaneleri bulunsa da Şahmeran hepsinde dişidir. Şahmeran'ın Akdeniz bölgesinin Tarsus ilçesinde yaşadığına inanılır. Kimi efsanelerde Yılan Kale'de yaşadığı söylense de kimisinde de yeraltında yılanlarla birlikte yaşadığı söylenmektedir. Şahmeran adlı efsane Mardin yöresinde de geçmektedir. Bu yörede Şahmeran bir resimle betimlenir. Şahmeran ustalarınca yapılan eserler duvarları süslemektedir.

Şahmeran'la tanışan ilk insanın adı bazı kaynaklarda Belkıya olarak geçmekteyken, bazı kaynaklarda ise bu isim Cemşab olarak söylenir. Çok yaygın olmasa da bazı kaynaklarda ise Şahmeran ile tanışan ilk insanın Lokman olduğu söylenmektedir. Hangi kaynağa bakılırsa bakılsın efsanenin sonunda Şahmeran ölür. Öldürülüş amacı ise hiç yaşlanmayan bu canlının yapısından insanlara şifa getirmektir. Hatta bazı kaynaklarda insanlar Şahmeran'a şifalı otları sorar ve öğrenir.

Daha Eski Zamanlarda Şahmeran Efsanesi'ne Benzeyen Efsaneler

Hititler zamanında anlatılmakta olan İlluyanka Efsanesi de yılana benzeyen bir yaratık içerir. Bu yılana benzeyen yaratığın adı İlluyanka'dır. İlluyanka, Fırtına Tanrısı ile savaşmaktadır. Bu destan bunu anlatır. Şahmeran Efsanesi'ne benzeyen başka bir mitolojik hikaye de Medusa'dır. Medusa'nın saçları yılanlardan oluşmaktadır ve göz göze geldiği kişiyi taşa dönüştürür. Yunun mitolojisinde Perseus tarafından tarafından kafası kesilen Medusa fiziksel özellikleriyle de yılanların kraliçesi olan Şahmeran'a benzemektedir. Hem Şahmeran'ın hem de Medusa'nın sonu ölümdür.

Cemşab ve Şahmeran

Binlerce yıl önce yedi katı olan yer altında Tasus'ta yaşayan yılanlar vardı. Bu yılanlara Meran adı verilmektedir. Meran adlı bu yılanlar gerçekten son derece akıllı ve şefkatli idi. Birbiriyle barış içinde yaşayan Meran yılanlarının kraliçesine Şahmeran denirdi. Şahmeran genç, alımlı ve güzel bir kadındı. Şahmeran ve birlikte yaşadığı Meran adı verilen yılanlar yer altı ülkesinde yaşayan iyi ve merhametli canlılar olarak yaşamlarını sürdürmektedir. Efsaneye göre genç ve güzel bir kadın olan Şahmeran’ı hiçbir insan canlı olarak görmemiştir. Efsaneye göre, Meran yılanlarının kraliçesi olan Şahmeran'ı gören ilk insan Cemşab olmuştur.

Cemşab, hayatını devam ettirmek için odun satan fakir bir ailenin oğlu idi. Bir gün Cemşab ve arkadaşları bal dolu bir mağara bulurlar. Balı çıkarmak için arkadaşları, Cemşab'ı aşağı indirir. Balı yukarıya çektikten sonra arkadaşları kendilerine daha çok bal düşsün diye Cemşab'ı aşağıda bırakıp kaçmışlardır. Bunun üzerine Cemşab mağarada tek başına kalır. Cemşab mağarada bir delik görür ve bu delikten ışık geldiğini fark eder. Cebindeki bıçak ile deliği büyüttüğünde ömründe görmediği kadar güzel bir bahçe görür. Bu bahçede daha önce görmediği çiçekler ve bir havuz görür. Bunların yanında onlarca yılan görür.

Cemşab'ın gördüğü havuzun başında bir taht bulunmaktadır ve bu tahtta süt beyaz renkte bir yılan oturmaktadır. Cemşab, Şahmeran'ın güvenini kazanarak yıllar boyu o bahçede hayatını sürmüştür. Şahmeran, Cemşab'a tıp bilimindeki bilmediklerini açıklar. Havuzun başında beyaz vücutlu bir yılan oturmakta bu yılan da yılanların şahı Şahmeran’dır.

Cemşab, Şahmeran ile tanışıp onun güvenini kazanmıştır. Uzun yıllar Şahmeran’dan tıp ile ilgili pek çok bilgi edinmiştir. Şahmeran’ın Cemşab’a verdiği bilgiler insanların henüz bilmediği ilimlerdir. Cemşab’a Lokman Hekim de denilmektedir.

Cemşab yıllar boyunca Şahmeran'ın yanında kalınca ailesini özlemiştir ve Şahmeran'a yalvarır ailesinin yanına dönmek için. Şahmeran bu öneriyi bir şartla kabul eder. Bu şart Cemşab'ın kendisinin yerini kimseye söylememesidir. Cemşab yer yüzüne çıktıktan yıllar sonra bile kimseye Şahmeran'ı anlatmamıştır. Cemşab sözünü tutmuş ve evine döndükten sonra kimseye olanlardan bahsetmemiştir. Döndükten sonra herkes onu öldü bildiği için nerede olduğunu yakın çevresi ısrarla sormuş fakat o bir cevap vermemiştir.

Döner dönmez ilk işi annesinden kendisini kuyuya atan arkadaşlarının akıbetini sormak olmuştur. Annesi ise onların çok zengin olduklarını ve ticaretle uğraştıklarını anlatmıştır. Hatta zaman zaman kendisine maddi olarak yardımda bulunduklarını da söylemiştir. Fakat Cemşab ısrarla onlarla görüşmek istemiştir. Görüştüğünde onların vicdan azabı çektiklerini görmesi ve özür adına servetlerinin yarısını Cemşab’a getirmeleri üzerine, Cemşab onları affetmiş ve tekrar dost olmuştur. Bir gün ülkesinin padişahının hasta olduğunu söyleyen vezir, tedavisinin şahmeranın etini yemek olduğunu söylemiştir. Bunun üzerine bütün ülkedeki herkesin vücuduna bakan vezir Cemşab'ı ifşa eder ve yerini söylemeye zorlar. Bunun üzerine Cemşab Şahmeran'ın yerini söyler. Şahmeran Cemşab'a kendisini kaynatmasını, kafasını padişaha, gövdesini vezire, kuyruğunu da kendisine yedirmesini söyler. Böylece padişah iyileşir, vezir ölür, Cemşab ise Şahmeran'ın kuyruğunu yemesiyle Lokman Hekim olur. Şifalı otların neler olduğunu Lokman Hekim’in Şahmeran’dan öğrendiği iddia edilmektedir.

Şahmeran Efsanesi’ne göre Şahmeran’ın yılanları olan Meranlar onun öldüğünü asla bilmemektedir. Hatta yılanlar şahlarının öldüklerini öğrendikleri takdirde, Tarsus'u yağmalayıp Şahmeran’ın intikamını almaya çalışacaklardır.

Bazı rivayetlere göre Şahmeran’ın ölümünün asıl amacı insanların sağlığına kavuşması ve şifa bulması olarak yorumlanmış ve Lokman Hekim’in Şahmeran’dan pek çok tıbbi ilmi öğrendiği anlatıla gelmiş şehir efsaneleridir. 

Mersin'in Tarsus ilçesindebulunan hamam Efsanevi Şahmeran’ın burada kesildiğine inanıldığından “Şahmeran Hamamı” adı taşımaktadır. Hamamın özelliğini ve Şahmeran'la ilgili efsanesi yörede ünlüdür. Kentin en işlek caddelerinden biri olan Adana Caddesi’nde, üst tarafı insan alt tarafı yılan biçiminde ve gövdesini birçok küçük yılan saran Şahmeran anıtı dikilmiştir.