5 Nisan 2018 Perşembe

Ayarlı Kondansatörler, Çeşitleri, Yapısı, Kullanıldığı Yerler, Varyabl ve Trimer Kondansatörler


Ayarlı Kondansatörler

Varyabl ve trimer kondansatör olmak üzere gruba ayrılır.

1. Varyabl Kondansatörler

Bu gruba giren kondansatörler, İngilizce adı ile varyabl (variable) olarakta anılmaktadır. "Varyabl" kelimesinin Türkçe karşılığı "değişken"dir. Varyabl kondansatörler paralel bağlı çoklu kondansatörden oluşmaktadır. Bu kondansatörlerin birer plakası sabit olup diğer plakaları bir mil ile döndürülebilmektedir. Böylece kondansatörlerin kapasiteleri istenildiği gibi değiştirilebilmektedir. Hareketli plakalar sabit plakalardan uzaklaştıkça karşılıklı gelen yüzeyler azalacağından kapasitede küçülecektir. Hareketli plakalara rotor, sabit plakalara stator denmektedir.

Plakalar genelde alüminyum veya özel amaçlar için gümüş kaplı bakırdır. Plakalar arasında yalıtkan madde olarak genellikle hava vardır. Bazı özel hâllerde, mika plastik ve seramik de kullanılmaktadır. Bazen vakumlu (havasız) da yapılmaktadır. Havalı ve yalıtkanlı kondansatörlerde bir miktar kaçak (leakage) akımı vardır. Vakumlu olanlarda hiç kaçak yoktur. Vakumlu kondansatörlerde; çalışma gerilimi 50 KV'a ve frekansı 1000 MHz'e kadar çıkabilmektedir. Kapasitif değeri ise 50-250 pF arasında değişir. Havalılarda ise kapasite 400 pF'a kadar çıkabilmektedir. Varyabl kondansatörler ile büyük kapasitelere ulaşılamamakla beraber, yukarıda belirtildiği gibi çok büyük gerilimlerle ve frekanslarda çalışılabilmektedir.

Bazı uygulamalarda, aynı gövdede iki varyabl kondansatör kullanılır. Bunlardan birinin rotoru, statordan uzaklaştırılırken diğerinin rotoru ters bir çalışma şekli ile statoruna yaklaşır.

Varyabl kondansatörün kullanılma alanları:

Radyo alıcıları (Plakaları çok yakın ve küçüktür.)

Radyo vericileri

Büyük güçlü ve yüksek frekans üreticileri (Plakalar arası 2,5 cm 'dir.)

2. Trimer Kondansatörler



Kapasite değeri tornavida ile değiştirilebilen ayarlı kondansatörlerdir. Trimer kondansatörlerde ayar vidasına bağlı 360 derece dönebilen levhalar ile yüzey alanı değiştirilmesiyle kapasite değeri azaltılıp çoğaltılabilir. Trimer kondansatörlerin boyutları ve kapasite değerleri küçüktür. Bu çeşit kondansatörler FM verici, telsiz vb. devrelerde kullanılır.

Renk Bantları İle Kondansatör Değeri Nasıl Okunur?


Kondansatörlerin renk bandları ile kodlanması

Kondansatörlerin kapasite, voltaj ve tolerans değerleri renk bantları ile kodlanırken dirençlerde olduğu gibi tam bir standardizasyon olmadığından değişik şekillerde yapılan kodlamalar ile karşılaşılabilir. Kondansatörlerin renk kodlarının rakamsal karşılığı bulunurken renkler yukarıdan aşağıya ya da soldan sağa doğru okunur. 

Bulunan değerler pikofarad cinsindendir.


Üç renk bandı ile yapılan kodlama:
Bu şekilde yapılan kodlamalarda ilk iki bant birinci ve ikinci sayı, üçüncü bant ise çarpandır.

Dört renk bandı ile yapılan kodlama: İlk iki renk birinci ve ikinci sayı, üçüncü renk çarpan, dördüncü renk ise tolerans değerini belirtir.

Beş renk bandı ile yapılan kodlama: İlk iki renk birinci ve ikinci sayı, üçüncü renk çarpan, dördüncü renk tolerans, beşinci renk ise çalışma voltajını belirtir.

Altı renk bandı ile yapılan kodlama: İlk iki renk birinci ve ikinci sayı, üçüncü renk çarpan, dördüncü renk tolerans, beşinci renk çalışma voltajı ve altıncı renk de sıcaklık katsayısını belirtir.



Üzerindeki Rakamlardan Kondansatörün Değeri Nasıl Okunur?


Rakamlarla Kondansatör Değerinin Okunması

Kondansatörlerin kapasite değerleri ve çalışma voltajları arttıkça gövde boyutları da artar. Gövde boyutu yeterli olduğunda kondansatörün kapasite değeri ve çalışma voltajı kondansatör üzerine yazılır. Küçük gövdeli kondansatörlerde ise bazı kısaltmalar kullanılırak bu değerler kodlanmıştır. Kapasite değerlerinin kodlanması için rakamlar ya da renkler kullanılabilir.

Kondansatörlerin rakamlar ile kodlanması

Rakamlar ile yapılan kodlamalarda bazı kısaltmalardan yararlanılır. Örneğin sıfır yerine yalnızca , (virgül) konur. 

Tolerans değerleri de harfler ile gösterilir. Bu durumda;

B : % 0,1

C : % 0,25

D : % 0,5

F:%1

G:%2

J:%5

K : % 10

M : % 20

Örnekler:

p68 kodu = 0,68 pikofarad 

15 kodu = 15 pikofarad

470 kodu = 470 pikofarad 

152 kodu = 1500 pikofarad

472 kodu = 4700 pikofarad 

103 kodu =10000 pikofarad

104 kodu = 100000 pikofarad 

1n kodu = 1 nanofarad

1n2 kodu = 1,2 nanofarad 

33 n kodu = 33 nanofarad

,039 kodu = 0,039 mikrofarad

,05 kodu = 0,05 mikrofarad

Kuadrakın Sembolü, Yapısı, Çalışma Prensibi ve Özellikleri Nasıldır?



Yapısı ve Çalışması

Kuadrak, bir triyak ile bir diyak’ın tek bir yapı içinde beraber olarak üretilmesiyle meydana getirilmiştir. Triyak’ı tetikleyici eleman olarak genellikle diyak kullanıldığı için bu iki eleman yerine tek eleman olarak Kuadrak tasarlanmıştır. Triyak’ın kullanıldığı bütün devrelerde diyak kullanmadan tek eleman olarak Kuadrak kullanmak mümkündür.

Kuadrak’ın Özellikleri

Kuadrak triyak’ın kullanıldığı devre tasarımlarında uygulama kolaylığı ve sadelik sağlar. Bunun dışında kuadrak’ın soğutucuyla soğutulması işleminde diyak’ın da soğuması sağlanmış olur. Böylece lehimleme işleminden ve olası eklem sorunlarından uzaklaşılmış olunur.

Tristörün Sembolü, Yapısı, Çalışma Prensibi ve Karakteristik Eğrisi, Tetiklenme Yöntemleri Nasıldır?


Tristörün Yapısı, Özellikleri ve Çalışması

Tristörler: Anot, katot, geyt adı verilen üç ayaklı, iç yapısında PNPN olarak dört yarı iletken tabakadan oluşmaktadır. Tristörler hem DC hem de AC akım ve gerilimlerde çalışır. Elektrik-elektronikte “Güç Kontrolü” işlemlerinde kullanılırlar.
Yukarıdaki şekilde tristörün diyot eşdeğeri ve yapısı görülmektedir. Tristör PNPN tipi maddelerin yan yana getirilmesiyle meydana getirilmiştir. Değişik kılıf şekillerinde anot ve katot uçları geyt ucuna göre daha kalın imal edilir.

Geyt ucunun bağlı olduğu maddeye göre N kapılı ya da P kapılı olarak ikiye ayrılır. Uygulamada daha çok P kapılı olanları kullanılır. Bu nedenle P kapılı tristörler daha çok üretilir. 

Tristör, küçük bir geyt (kapı) akımıyla büyük akımların kontrolünü yapabilen yarı iletken sessiz bir anahtarlama devre elemanıdır. 

Anoduna (+), katoduna (-) gerilim verildiğinde hemen çalışmaz. Anot katot arasını iletime geçirebilmek için katoda göre geyte (+) gerilim vermek gerekir. 

Tristörlerde yük, anot veya katot uçlarına bağlanır. Anahtarlama işlemini yaptıracak düşük tetikleme akımı ise geyt ucuna uygulanır.

Geyt tetikleme akımı uygulanmadığında anot–katot arası direnci çok yüksektir. Anot-katot arasından yük akımı geçemez. Bu durumda tristör yalıtkandır.

Geyt tetikleme akımı uygulandığında anot–katot arası direnci çok düşüktür. Anot–katot arasından yük akımı geçer. Bu durumda tristör iletkendir.
DC gerilimde, tristör iletken olduktan sonra geyt tetikleme gerilimini kesseniz dahi tristör çalışmaya devam eder. Ancak bu olay AC gerilimde çalışılırken geyt tetikleme gerilimi kesildiğinde tristörün iletkenliği kaybolur ve yalıtkan hale geçer. Bu nedenle AC gerilimde geyt ucuna tetikleme gerilimini sürekli vermek gerekir.


Karakteristik eğrisinde görüldüğü gibi anot katot arasındaki gerilim değeri (+) Vmax değerine kadar arttırılırsa Tristör geytinden tetiklenmeden iletime geçer.

Anot katot arasındaki gerilim (-) Vmax değerine ulaştığında tristör üzerinden ters yönde maksimum akım geçeceği için tristör yırtılır. 

Tristörün geytine uygulanan akım miktarı arttıkça anot katot arasına uygulanan gerilim değeri küçük olsa da tristör iletime geçer.

Tristör Tetikleme Yöntemleri

1- Ayrı bir DC üretecinden tetikleme akımı sağlama
2- Ana besleme kaynağından tetikleme akımı sağlama
3- İzolasyon trafosuyla tetikleme
4- Optokuplör ile tristörün tetiklenmesi
5- Tristörün anot–katot arasına yüksek gerilim uygulamak ile tetikleme
6- Yüksek sıcaklık ile tetikleme

Tristörü Durdurma (Kesime Sokma) Yöntemleri

1- Seri anahtarla durdurma
2- Paralel anahtarla durdurma
3- Kapasitif durdurma
4- Rezonans durdurma
5- Alternatif akımda durdurma

4 Nisan 2018 Çarşamba

Ölçü Aleti, AVOmetre İle Triyakın Sağlamlık Kontrolü Nasıl Yapılır?


Triyakın AVOmetre ile Sağlamlık Kontrolü 

AVOmetrenin direnç konumunda yapılan ölçümlerde A1– G arası her iki yönde de düşük direnç ölçülmelidir. 

A2 – G arası yapılan her iki yönlü ölçümde yüksek direnç ölçülmelidir.

A1 – A2 arası yapılan her iki yönlü ölçümde yüksek direnç ölçülmelidir. A1 – A2 arası ölçüm yapılırken AVOmetrenin uçlarından herhangi biri geyt ucuna dokundurulup çekildiğinde okunan direnç değeri düşüyorsa triyak iletime geçiyor demektir. 

AVOmetrenin uçları değiştirilip işlem tekrarlandığında aynı şekilde direnç düşüyorsa triyak her iki tetikleme halinde de iletime geçtiği için sağlamdır. 

Yukarıdaki anlatılanlardan biri gerçekleşmezse ya da A1 – A2 arası düşük direnç değeri gösteriyorsa triyak arızalıdır. 

Dış görünüşleri aynı olan tristör ve triyak’ı birbirinden ayırt etmek için eleman uçları A1 - G arası yapılan iki yönlü ölçümde düşük direnç ölçülürse eleman triyak’tır. Bir yönde düşük diğer yönde yüksek direnç ölçülürse eleman tristördür.

Triyak Sembolü, Yapısı, Çalışması, Karakteristik Eğrisi Nasıldır?


Yapısı ve Çalışması :

Alternatif akımda her iki yönde akım geçiren yarı iletken anahtarlama elemanıdır. 

N kapılı ve P kapılı iki adet tristörün ters parelel bağlanmasıyla oluşturulmuştur. İki tristör birbirine ters olarak paralel bağlanmıştır. Triyak alternatif akımda çalışırken pozitif alternasta bir tristör negatif alternasta ise diğer tristör iletime geçer. 

Bağlantı noktaları A2 - A1, kontrol ucu da geyt (G) olarak adlandırılmıştır. 
Triyak’ın karekteristik eğrisinde görüldüğü gibi A1 – A2 uçlarına uygulanan gerilim Vmax değerini aştığında triyak tetiklenmeden kendi kendine iletime geçer, fakat bu durumda triyak iş göremez hale gelir. Triyak grafiğin I. ve III. bölgelerinde kararlı olarak çalışır bu bölgeler 1.ve 2. tristörün iletimde olduğu bölgelerdir. Vmax gerilimi aşılmadığı sürece geyt ucundan bir tetikleme darbesi uygulanmadan triyak yalıtımdadır yani akım geçirmez. Geyt ucuna (eksi) ya da ( artı ) gerilim uygulandığında triyak iletime geçer ve üzerinden akım geçirir. Triyak üzerinden geçecek akım Imax ve Imin değerlerinin dışına çıkmamalıdır. Imax sınırı aşılırsa triyak yırtılır yani iş göremez hale gelir. Imin altına düştüğünde ise triyak yalıtıma geçer. 

Triyak DC akımda da kullanılabilir, DC akımda tristör gibi çalışır. 

Triyak’ın İletim Halleri 
1. hal; I. bölge çalışması A2 (artı) A1 (eksi) G (artı) kararlı iletim 
2. hal; III. bölge çalışması A2 (eksi) A1 (artı) G (artı) kararsız iletim 
3. hal; I. bölge çalışması A2 (artı) A1 (eksi) G (eksi) kararsız iletim 
4. hal; III. bölge çalışması A2 (eksi) A1 (artı) G (eksi) kararlı iletim 

1. ve 3. hallerde A2 ucuna uygulanan gerilimin yönü geyt ucuna uygulanan gerilimin yönüyle aynı olduğu için Triyak kararlı iletimdedir. 

Kararsız iletimin olduğu 2. ve 4. hallerde triyak’ın iletime geçebilmesi için geyte uygulanan gerilim diğer hallerde uygulanan gerilimden daha büyük olmalıdır. 

Alternatif akımda çalıştırılacak triyak’ın kararlı çalışma halinde olabilmesi için A2 ucu ile geyt ucu aynı polariteden beslenmelidir. 

Özellikleri 

Triyaklar genellikle alternatif akım devrelerini kumanda etmede kullanılır. Yüksek akımları küçük akımlarla kontrol edebilir olması kullanım alanlarını artırmıştır. Ayrıca sessiz çalışması bakım gerektirmemesi problemsiz ve rölelere göre oldukça hızlı açma kapama yapması, açma kapama esnasında ark oluşmaması triyakları üstün kılan özellikleridir. Triyaklar, 220 volt altında 10 amper gibi yüksek bir akım geçirirken uçlarında bulunan gerilim 1,5 volt civarındadır. Bu anda triyak üzerindeki harcanan güç 15 wat dolayında iken yük üzerinde harcanan güç 2200 wattır. Triyaklar uygun şekilde soğutulurlarsa üzerlerinde harcanan güç kaybının oluşturacağı ısı dağıtılarak ömürlerinin uzun olması sağlanır. Triyak ile AC akımların DC akımlarla da kontrolü sağlanabilir.

İyi Geceler Bay Tom (Michelle Magorian) Kitap Sınavı Yazılı Soruları ve Cevap Anahtarı

Kitabın Adı: İyi Geceler Bay Tom Kitabın Yazarı: Michelle Magorian Kitap Sınavı Soruları ve Cevap Anahtarı 1. Will'in kollarındaki morlu...