NUTUK (Mustafa Kemal ATATÜRK) Kitabının Özeti, Konusu, Tahlili 6. Bölüm

Kitabın Adı : NUTUK

Kitabın Yazarı : Mustafa Kemal ATATÜRK

Düzenleyen : Dr.Tuğrul BAYKENT

6. BÖLÜM: SÖMÜRGECİLERİN ULUSAL DİRENİŞİ TANIMASI (Ana metin: s.: 64-65; 70; 77-78) 

Tevfik Paşa, 27 Ocak 1921 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı olarak bana açık bir telgraf gönderdi. Telgrafında, "İtilaf Devletleri, 21 Şubatta Londra'da toplanacak konferansa, Osmanlı delegeleri yanında Ankara'nın yetkili temsilcilerinin de katılmasını istiyorlar" diyor, yanıtımızı makine başında beklediğini söylüyordu.

Tevfik Paşa'ya şu yanıtı verdim: "Ulusal iradeye dayanarak Türkiye'nin alınyazısını eline alan yasal ve bağımsız tek kuvvet, Ankara'da sürekli çalışmakta olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'dir. İstanbul'da herhangi bir kurulun hiçbir bakımdan yasal ve hukuksal niteliği yoktur. Kurulunuza düşen yurt ve vicdan görevi, bu gerçeğe uyarak, hemen ulus ve ülke adına başvurulacak yasal hükümetin Ankara'da olduğunu kabul edip bildirmektir."

Tevfik Paşa'ya özel olarak da şu telgrafı çektim: Konferansta ülkeyi ayrı ayrı temsil edecek iki kurulun ne denli sakıncalar doğuracağını, sizin gibi saygıdeğer bir kişinin tam olarak anladığına inanıyoruz. Padişah Hazretlerinin, ulusal iradenin belirdiği tek yer olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni tanıdığını resmi olarak bildirmesi artık gerekli olmuştur. Bu yapılmazsa, padişah-halifenin durumunun sarsılması tehlikesinden haklı olarak korkulur; bundan doğacak sorumluluk, önceden kestirilmesi olanaksız tüm sonuçlarıyla birlikte, doğrudan doğruya Padişah Hazretlerinin olacaktır.

Tevfik Paşa 27 Ocak günlü telgrafındaki görüşleri yeniden bildirince, Bakanlar Kurulu adına Fevzi Paşa imzasıyla verdiğimiz yanıtta şunları istedik:
1- Londra Konferansına katılacak Türkiye Delegeler Kurulu, yalnız Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetince seçilip gönderilecektir.
2- Bizim göndereceğimiz bu kurulun, bütün Türkiye çıkarlarını temsil edecek tek kurul olduğunu da İtilaf Devletlerine bildireceksiniz.
3- Bu kesin ve değişmez kararlara uymazsanız, ülkenin ve ulusun esenliği adına doğacak tarihsel sorumluluk tümüyle kurulunuzun olacaktır.

Efendiler, Dışişleri Bakanı olan Bekir Sami Bey'in başkanlığında bağımsız bir delegeler kurulu kuruldu. Bu kurul, Londra Konferansına özel olarak çağrıldığımızda katılmak üzere Roma'ya gönderildi. Kurul, İtalya Dışişleri Bakanı Kont Sforza aracılığıyla, konferansa resmi olarak çağrıldığımız kendilerine bildirildikten sonra, Londra'ya gitmiştir.

Efendiler, Londra Konferansının olumlu bir sonuca ulaşmadığını biliyorsunuz. Ama Kurul Başkanı ve Dış İşleri Bakanı Bekir Sami Bey, kendi başına, İngiltere, Fransa ve İtalya devlet adamlarıyla buluşup konuşmuş, her biriyle ayrı ayrı birtakım sözleşmeler imzalamış bulunuyordu. İtilaf Devletlerine ekonomik ve hukuksal ayrıcalıklar tanıyan bu sözleşmeleri hükümetimizin uygun görüp onaylaması olanaksızdı.

Açıkça söylemeliyim ki, Bekir Sami Bey'in bu sözleşmelerle Ankara'ya dönmüş olması, beni olağanüstü şaşırtmıştır. Kendisi, imzaladığı sözleşmelerin ülkenin yüksek çıkarlarına uygun olduğunu söylüyor, bunu Meclis'te de savunup kanıtlayabileceğini öne sürüyordu.

Görüşünün yanlış ve mantıksız olduğunda kuşku yoktu. Meclis'te onaylanmak şöyle dursun, kendisinin Dışişleri Bakanlığından düşürüleceği kesindi. Ama o günlerin koşulları, Meclis'i siyasal görüşme ve tartışmalara boğmaya elvermediği için, Bekir Sami Bey'e görüşlerinin yersizliğini kendim söyledim ve bakanlıktan çekilmesini istedim. Bekir Sami Bey bu önerimi kabul etti ve çekilme yazısını verdi.

Efendiler, Sakarya zaferinden sonra Batı ile kurduğumuz olumlu ve verimli ilişki, 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara Anlaşması'dır. İkinci İnönü zaferinden sonra Rusya ile Moskova Anlaşması imzalanmış ve Doğudaki durumumuz açıklığa kavuşmuştu. İtilaf devletlerinden de ilkelerimizi kabul edebileceklerle anlaşmayı istiyorduk. Özellikle Adana, Antep ve dolaylarını yabancı işgalinden kurtarmak bizim için önemliydi. Bu illerimizi işgal eden Fransızların da türlü nedenlerle bizimle anlaşma eğiliminde oldukları anlaşılıyordu.

Bu başarılar üzerine Fransızlar 1920 Mayısından başlayarak bizimle ilişki kurup görüşme yolları aradılar. Fransa hükümeti, eski bakanlarından Bay Franklen-Buyon'u önce özel olarak Ankara'ya gönderdi.

İlk toplantımızda kendisine, bizim için temel noktanın Ulusal And'ın kapsamı olduğunu bildirdim. "Yeni bir Türkiye devleti doğmuştur; bu yeni Türkiye, her bağımsız devlet gibi haklarını tanıtacaktır." dedim.

Uzun görüşme ve tartışmalardan sonra Ulusal And'ın tüm maddeleri birer birer okunarak görüşüldü ve tartışıldı. Üzerinde en çok durulan madde, yabancılara tanınmış olan ayrıcalıkların kaldırılarak tam bağımsızlığımızın tanınması maddesi oldu. Franklen-Buyon, bu sorunların incelenip düşünülmeğe değer olduğunu söyledi.

Buna yanıt olmak üzere özetle şunları söyledim: "Tam bağımsızlık, bizim bugün bütün ulusa ve tarihe karşı üstlendiğimiz görevin asıl ruhudur. Bütün ulus bireyleri, bugün yalnız bir nokta çevresinde toplanıp, sonuna dek kanını akıtmağa karar vermiştir: O nokta, tam bağımsızlığımızın sağlanıp korunmasıdır. Tam bağımsızlık demek, elbette siyasal, mali, ekonomik, yargısal, askeri, kültürel, vb. her alanda tam bağımsızlık ve tam özgürlük demektir. Bu saydıklarımın herhangi birinde bağımsızlıktan yoksun olmak, ulusun ve ülkenin gerçek anlamında bütün bağımsızlığından yoksun olması demektir."

Bay Franklen-Buyon bu sözlerim karşısında ciddi ve içtenlikli olarak kimi görüş ve düşünceler belirtti; bunun bir zaman sorunu olduğunu söyledi. Ankara'ya gelen bir Fransız kuruluyla önce 20 günlük bir ateşkes anlaşması yaptık. Ne bekleniyordu? Belki de beklenen, Türk ulusal varlığının Birinci ve İkinci İnönü'den sonra, daha büyücek bir başarı ile pekiştirilmesiydi.

Gerçekten de Bay Franklen-Buyon'un imzalayacağı Ankara Anlaşması, büyük ve kanlı Sakarya Savaşı'ndan 37 gün sonra, 20 Ekim 1921'de oluşan bir belgedir.

Bu anlaşma ile siyasal, ekonomik, askeri ve öbür alanların hiçbirinde, bağımsızlığımızdan hiçbir ödünde bulunmaksızın yurdumuzun değerli parçalarını işgalden kurtarmış olduk.

Bu anlaşmayla Batı devletlerinden biri, ilk kez olmak üzere, ulusal isteklerimizi tanıyıp onaylamış oldu. Büyük Millet Meclisi hükümetinin dışişleriyle ilgili ilk kararı da, Moskova'ya bir kurul göndererek Rusya ile ilişki kurmak olmuştu.

Moskova Antlaşmasının ön imzası 24 Ağustos 1920'de yapılmış, kesinleşmesi ise 16 Mart 1921'e kalmıştır.

NUTUK (Mustafa Kemal ATATÜRK) Kitabının Özeti, Konusu, Tahlili 5. Bölüm

Kitabın Adı : NUTUK

Kitabın Yazarı : Mustafa Kemal ATATÜRK

Düzenleyen : Dr.Tuğrul BAYKENT

5. BÖLÜM: TOPYEKÜN SAVAŞ (Ana metin: s. 63; 72-77)

Artık Ethem olayı kalmamıştı. Ordumuzun içinde bulunan düşman, kovularak kendi cephesine sürülmüştü. Gerçekten de bir gün sonra, yani 6 Ocak günü Yunan ordusunun tümü, bütün cephede her noktadan saldırıya geçti. Bizim Gediz deki önemli güçlerimiz, Eskişehir üzerinden bu düşman birliklerini karşıladı ve yendi. Devrim tarihimize Birinci İnönü zaferini yazdı.

27 Şubat - 12 Mart 1921 arasında toplanan Londra Konferansı olumlu hiçbir sonuç vermedi. İtilaf Devletleri, yaptıkları önerilerin karşılığını almayı beklemeden, daha delegelerimiz yolda iken, Yunanlılar bütün ordusuyla, bütün cephelerimizde saldırıya geçti.

Şimdi izin verirseniz size bu saldırıyı ve sonucunu anlatayım: İsmet Paşa komutasındaki Batı Cephesi birliklerimiz Eskişehir'in kuzey-batısında toplanmıştı. Kararımız, savaşı İnönü mevzilerinde kabul etmekti.

28 Mart günü sağ kanadımıza saldıran düşman, önemli yerel başarılar elde ediyordu.

30 Mart günü sert çarpışmalarla geçti. Bunlar da düşman yararına sonuçlandı. Bundan sonra sıra bize geliyordu.

İsmet Paşa 31 Mart günü karşı saldırıya geçti ve düşmanı yenerek geri çekilmek zorunda bıraktı. Böylece devrim tarihimizin bir sayfası, İkinci İnönü zaferi yazıldı.

İkinci İnönü Savaşından üç ay kadar sonra, Yunan ordusu, 10 Temmuz 1921 günü yeniden genel saldırıya geçti. Bu süre içinde genel seferberlik yapmış olan Yunan ordusu, insan, tüfek, makineli tüfek ve top sayısı bakımından bizim ordumuzdan önemli ölçüde üstündü. İç olaylar, bizim genel seferberlik yapmamıza ve ulusun tüm kaynaklarını düşman karşısında toplamaya elvermemişti.

Bu nedenle askerlik açısından temel ödevimiz, yine "her Yunan saldırısı karşısında direnerek, saldırıyı durdurmak ve boşa çıkartmak"tı.

Bu düşünceyle 18 Temmuz 1921 günü İsmet Paşa'nın Eskişehir güneydoğusundaki karargâhına giderek durumu inceledim ve İsmet Paşa'ya şu genel talimatı verdim: "Orduyu Eskişehir kuzey ve güneyinde topladıktan sonra, düşman ordusuyla araya büyük aralık bırakalım ki, orduyu toparlayıp güçlendirebilelim. Bunun için Sakarya'nın doğusuna dek çekilebilirsiniz. Bu yolda davranmamızın en büyük sakıncası, Eskişehir gibi önemli yerlerimizi düşmana bırakmaktan dolayı kamuoyunda doğabilecek manevi sarsıntıdır. Ama az zamanda elde edebileceğimiz başarılarla bu sakıncalar kendiliğinden ortadan kalkacaktır. Askerliğin gereğini duraksamadan uygulayalım; başka türden sakıncalara karşı koyarız."

Efendiler, düşündüğüm manevi sakıncalar gerçekten de hemen görüldü. İlk etkiler Meclis'te belirdi. Özellikle karşıtlarımız, karamsarlık dolu söylevlerle "Ordu nereye gidiyor? Ulus nereye götürülüyor? Bu durumun sorumlusu yok mu? O nerededir?" diye bağırmaya başladılar. "Bugünkü acıklı ve korkunç durumun gerçek sorumlusunu ordunun başında görmek isterdik!" diyorlardı. Bunların anlatmak istedikleri kişinin ben olduğum kuşku götürmezdi.

Bunu anlar anlamaz, 4 Ağustos 1921 günü yapılan gizli oturumda kürsüye çıkarak, üyelerin bana gösterdikleri yakınlık ve güvene teşekkür ettim ve başkanlık katına şu önergeyi verdim: "Meclis'in saygıdeğer üyelerinin genel istek ve dilekleri üzerine Başkomutanlığı kabul ediyorum. Bu görevi kişisel olarak üstlenmemin sağlayacağı yararları en kısa zamanda elde edebilmek için, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin yetkilerini eylemli olarak kullanmak koşuluyla üstleniyorum. Yaşamım boyunca ulusal egemenliğin en sadık bir hizmetkârı olduğumu ulusa bir kez daha göstermek için, bu yetkinin üç ay gibi kısa bir süreyle sınırlanmasını ayrıca isterim."

Efendiler, bu önergem, doğruluktan yanaymış gibi görünenlerin gizli düşüncelerini açığa vurmalarına yol açtı.

Hemen karşı çıkışlar başladı. "Bir kez Başkomutanlık sanını vermeyiz." diyorlardı. Ben, direndim. Durum olağanüstü olduğuna göre, benim alacağım kararların ve yapacağım uygulamaların da olağanüstü olması gerekeceği kuşku götürmezdi.

5 Ağustos 1921 günü oybirliğiyle kabul edilen yasa, bana şu yetkiyi veriyordu: "Başkomutan, ordunun maddi ve manevi gücünü en yüksek ölçüde arttırmak ve yönetimini bir kat daha sağlamlaştırmak üzere, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bununla ilgili yetkisini Meclis adına eylemli olarak kullanabilir."

Bu maddeye göre, benim vereceğim buyruklar yasa olacaktı. Bunun üzerine yaptığım konuşmanın bir iki cümlesini yinelememe izin vermenizi rica ederim.

Dedim ki: "Efendiler, zavallı ulusumuzu tutsak etmek isteyen düşmanları kesinlikle yeneceğimize olan inanç ve güvenim bir dakika olsun sarsılmamıştır. Bu dakikada bu tam inancımı yüce kurulunuza, bütün ulusa ve bütün dünyaya karşı ilân ederim."

Efendiler, Başkomutanlığı eylemli olarak üzerime aldıktan sonra, ordunun insan ve taşıt gücünün arttırılması, yiyecek ve giyeceğinin sağlanıp yoluna konulması ile ilgili önlemleri almak üzere Ankara'da bir kaç gün çalıştım.

7 ve 8 Ağustos 1921 günlerinde "Ulusal Vergi Buyruğu" adı altında yaptığım bildirimleri, bir savaşın kazanılabilmesi için ne denli küçük şeyleri bile dikkate almak gerektiğini anlatabilmek amacıyla, bilginize sunmaya değer görürüm: Bu buyruklarımla örneğin her ilçede birer "Ulusal Vergi Kurulu" kurdum.

Yurtta her evin birer kat çamaşır, birer çift çorap ve çarık hazırlayıp Ulusal Vergi Kuruluna vermesini emrettim.

Tüccar ve halkın elindeki çamaşırlık bez, kaput bezi, pamuk, yün ve tiftik, her türlü kışlık-yazlık kumaş, kösele, astarlık, meşin, çarık, potin, demir, çivi, nal ve nal demiri, yem torbası, yular, belleme, kaşağı, semer ve urganların yüzde kırkına, parası sonra ödenmek üzere elkoydum.

Eldeki buğday, saman, un, arpa, fasulye, bulgur, nohut, mercimek, kasaplık hayvanlar, şeker, gaz, pirinç, sabun, yağ, tuz, zeytinyağı, çay ve mumun yine yüzde kırkına, parası sonradan ödenmek üzere elkoydum.

Buyruklarımın ve bildirimlerimin yerine getirilmesi için kurduğum İstiklâl Mahkemelerini Kastamonu, Samsun, Konya, Eskişehir bölgelerine gönderdim. Ankara'da da bir mahkeme kurdurdum.

12 Ağustos 1921 günü de Genel Kurmay Başkanı Fevzi Paşa Hazretleriyle birlikte Polatlı'da cephe karargâhına gittim. Meydan savaşı 100 kilometrelik bir cephe üzerinde oluyordu. Sol kanadımız Ankara'nın 50 kilometre güneyine değin çekilmişti. Bunda hiçbir sakınca görmedik. Savunma çizgilerimiz yer yer kırılıyordu. Ama kırılan her bölüm, en yakın yerde yeniden oluşturuluyordu. Bunun için yurt savunmasını başka türlü anlatmayı ve bunda diretip üstelemeyi yararlı ve etkili buldum.

Dedim ki: Savunma çizgisi yoktur, savunma alanı vardır. O alan bütün yurttur. Yurdun her karış toprağı yurttaşın kanıyla ıslanmadıkça düşmana bırakılamaz. Onun için küçük, büyük, her birlik bulunduğu yerden atılabilir; ama küçük, büyük, her birlik ilk durabildiği noktada yeniden düşmana karşı cephe kurup savaşı sürdürür.

İşte ordumuzun her bireyi, bu kurala göre, her adımda en büyük özveriyi gösterdi ve üstün düşman güçlerini yok ederek, yıpratarak, sonunda onu saldırıyı sürdüremeyecek bir duruma düşürdü. Savaş durumunun bu aşamasını sezinler sezinlemez, hemen karşı saldırıya geçtik. Yunan ordusu yenildi ve geri çekilmek zorunda kaldı.

13 Eylül 1921 günü Sakarya Irmağının doğusunda düşman ordusundan hiçbir iz kalmadı. Böylece 23 Ağustostan 13 Eylüle değin yirmi iki gün, yirmi iki gece aralıksız süren Büyük ve Kanlı Sakarya Savaşı, yeni Türk devletinin tarihine, dünya tarihinde pek az olan büyük bir meydan savaşı örneği yazdı.

Bilirsiniz ki savaş ve çarpışma demek, yalnız iki ordunun değil, iki ulusun bütün maddi ve manevi güçleriyle karşılaşıp birbiriyle vuruşması demektir. Bunun için Türk ulusunu, düşüncesi ve duygusuyla, cephedeki ordu kadar savaşla doğrudan doğruya ilgilendirmeliydim.

Yalnız düşman karşısında olanlar değil, köyde, evinde, tarlasında olan bütün ulus bireyleri, silahla vuruşan savaşçı gibi kendini görevli bilecek, bütün varlığını savaşa verecekti.

Bütün maddi ve manevi varlığını yurt savunmasına adamakta ağır davranıp özen göstermeyen uluslar, savaşı ve çarpışmayı gerçekten göze almış ve başaracaklarına inanmış sayılamazlar.

NUTUK (Mustafa Kemal ATATÜRK) Kitabının Özeti, Konusu, Tahlili 4. Bölüm

Kitabın Adı : NUTUK

Kitabın Yazarı : Mustafa Kemal ATATÜRK

Düzenleyen : Dr.Tuğrul BAYKENT

4. BÖLÜM: ULUSAL BİRLİK VE DAYANIŞMA KORUNARAK İÇ AYAKLANMALARIN BASTIRILMASI (ANA METIN: S ; 57-63) 

İstanbul'un işgalinden sonra başlayan yıkıcı akımlar ve ayaklanmalar, hızla yurdun her yerinde görüldü ve sürdü. İstanbul'da Damat Ferit Paşa yeniden işbaşına getirilmişti. Bu hükümetin bütün yıkıcı ve hain örgütlerle, bütün düşmanlar ve Yunan ordusuyla yaptığı işbirliğine de, yurdun her yanına yağdırılan Halife-Padişah fetvası yön veriyordu. Hainlik, cahillik, kin ve bağnazlık dumanları bütün yurdu koyu karanlıklar içinde bırakıyordu. Ayaklanma dalgaları Ankara'da karargâhımızın dıvarlarına kadar çarptı. İzmir'den sonra Batı Anadolu'nun önemli bölgeleri de Yunan saldırıları ile çiğnenmeğe başladı. 

Ayaklanmaları, Amasya'daki 5. Kafkas Tümeni, Antep bölgesinden getirilen Kılıç Ali Bey komutasındaki bir ulusal birlik, Sivas'taki 3. Kolordu güçleri, Eskişehir'deki Ethem Bey birliği ve Bolu dolaylarındaki İbrahim Bey birliği ile bastırmaya çalıştık.

Efendiler, kimi kapalı sorunların kolaylıkla açıklanmasına yarayacağını sandığım için, yüce kurulunuza bir "Yeşil Ordu"dan söz edeceğim: Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ve hükümetinin kuruluşundan sonra, Ankara'da "Yeşil Ordu" adıyla bir dernek kuruldu. Derneğin ilk kurucuları, pek yakın ve bilinen arkadaşlardı.

Amaçları, Osmanlı ordusunun kalıntısı denilebilecek o günlerdeki yorgun, bezgin, devrim ülküsüne göre yetişmemiş birlikleri bilinçlendirmek, böylece askerlerin halife fetvaları gibi kışkırtmalara kapılmalarını önlemekti. Yeşil Ordu örgütünün kurucuları arasına, milletvekili olan Çerkez Reşit Bey'le Çerkez Ethem ve kardeşi Tevfik Bey de girmişler.

Ayrıca, kendilerine bağlı bütün adamları da Yeşil Ordu'nun sanki temelini oluşturmuşlar. Çerkez Ethem, bir ulusal birlikle Anzavuru kovalamada, Düzce ayaklanmasını bastırmada başarılı kimi hizmetler yaptı; bu nedenle Yozgat'a gitmek üzere Ankara'ya çağrıldığında, hemen herkesçe beğenildi ve övüldü. Kendisini abartılı biçimde öven de kuşkusuz olmuştur.

Ethem Bey ve kardeşlerinin bu alkış ve övgülerden dolayı büyüklendileri, kimi düşlere bile kapıldıkları, sonraki davranışlarından anlaşıldı. Yozgat ayaklanmasını bastırmağa uğraşırken, askeri ve ulusal birlik komutanlarına küçültücü ve saldırgan biçimde davrandığı görüldü. Biz bütün bunlara karşın, bu kardeşleri her zaman yararlanılabilecek durumda bulundurmayı yeğledik.

Efendiler, bu sırada, bizim düzenli ordu kurma görüşümüze karşı, "milis" örgütü kurma görüşünü genel bir akıma dönüştürme çabaları ortaya çıktı.

Reşit, Ethem ve Tevfik kardeşler, "Kuvva-yı Seyyare" adındaki güçlerine dayanarak, bu yolda çok ateşli biçimde çalışıyorlardı. Kuvve-i Seyyare, yani Gezgin Güç komutanlığı, Karacaşehir'de kendine bağlı "Karakeçili" adında gizli bir birlik kurmuştu; Cephe komutanlığının bundan bilgisi yoktu. Rastlantı sonucu öğrenip bilgi istediğinde de Ethem Bey cephe komutanının buyruğunu yerine getirmedi. Cephe komutanlığının, sivil işlere, geri hizmetlere karışılmaması için verdiği genel buyruğa da uymuyor, Kütahya bölgesinde her şeye karışıyordu.

Cephe komutanı, halkın yakınmaları konusunda kendisine gelen raporların ışığında bir buyruk yayınlamıştı. Buyrukta, "Hainlikleri ne denli gerçek olursa olsun, hiçbir köy yakılmayacak, halktan hiçbir kimse, hiçbir birlikçe, hiçbir suçtan ötürü öldürülmeyecektir." deniyordu.

Umum Kuvva-yı Seyyare Komutan Vekili Tevfik Bey bu buyruğa da karşı geldi. Reşit Bey'i yanıma getirttim ve ne istediklerini sordum. "Cephe komutanlarını değiştiriniz" dedi. "Yerine koyacak adamlarımız yoktur" dedim. "Beni atayınız, ben daha iyi yaparım' dedi.

Ethem ve kardeşlerini izlemek gerektiğini İsmet ve Fahrettin Paşalara bildirdim. 22 Aralık 1920 günü, Reşit Bey'le bakan ve milletvekili arkadaşlardan on beş kişiyi yanıma çağırdım.

Toplantı sonunda Kuvva-yı Seyyare'ye son ve kesin olarak şunların bildirilmesi karara bağlandı:
1. Kuvva-yı Seyyare, öbür birlikler gibi emir ve komutaya tam olarak uyacak ve yasa dışı her türlü taşkınlıktan kaçınacaktır.
2. Kuvva-yı Seyyare kendiliğinden hiçbir yerde ve hiçbir yolla adam toplamayacaktır.

Efendiler, Ethem Bey, bu kararları bildirmek üzere gönderdiğimiz kurulun üyelerini tutuklattı ve onların adıyla çektiği telgrafta kendi isteklerini yineledi. Bunun üzerine cephe komutanlarına Ethem ve kardeşlerine karşı savaşa girmelerini emrettim.

Efendiler, bu kardeşler, askerliği çapulculuk, devlet kurup yönetmeyi de şunun bunun suçsuz çocuklarını kurtulmalık dilenmek için dağa kaldırma haydutluğu sanıyorlardı; utanmaz, kendini bilmez, herhangi bir düşmanın boğaz tokluğuna casusluğunu, uşaklığını yapacak kadar alçak ve aşağılık yaratılışlı bu kardeşler, şarlatanlıkları ve yaygaralarıyla bütün bir Türk yurdunu tedirgin ediyor, Türk ulusunun Büyük Meclisini kendileriyle uğraştırıyorlardı; onları ellerindeki bütün kuvvetler ve dayandıkları düşmanlarla birlikte tepeleyip yola getirmek ve böylece devrim tarihimizde herkese ders olacak bir örnek vermek zorunlu göründü.

Efendiler, Meclis'in açıldığı günlerde cephelerin durumu ise şöyleydi: İzmir Yunan cephesinde, iki alaylı 56. tümen, özellikle kolordu komutanı Nadir Paşa'nın buyruğuyla, onur kırıcı bir biçimde Yunanlılara teslim edilmişti.

Bu alaylardan birinin komutanı olan ve o sırada Ayvalık'ta bulunan Ali Bey, 28 Mayıs 1919 günü Yunan birliklerine karşı ilk kez cephe kurup savaşa girişti. Bunun üzerine Soma, Akhisar ve Salihli'de ulusal cepheler kurulmaya başladı.

Böylece oluşmaya başlayan Kuzey Cephesinin komutanlığını Albay Kâzım Bey üstlendi. Aydın bölgesinde de asker ve halktan kimi yurtseverler, Yunanlılara karşı çıkıyorlardı. Bunlar içinde ad ve kılık değiştirerek o bölgeye gelmiş olan Celal Bey'in çaba ve özverisi anılmaya değer.

Bu arada Ali Bey'in birlikleri Bergama'daki Yunan işgal güçlerini bir baskınla ortadan kaldırınca, Yunanlılar dağınık ve zayıf birliklerini toplamak gereğini duydular ve Nazilli'yi de boşalttılar.

Böylece 1919 Haziran ortalarında Aydın cephesi de kuruldu. Tümen komutanı Albay Mehmet Şefik Bey, Kuvva-yı Milliyenin başı ise Demirci Mehmet Efe idi. Güneyde Fransızlara karşı Adana cephesi açılmış ve ulusal güçler kurularak yiğitçe işe başlamışlardı. Tufan Bey adıyla eylem yapan Yüzbaşı Osman Bey'in yiğitlikleri anılmaya değer. Maraş, Antep ve Urfa'da da önemli savaşlar ve çarpışmalar oldu. Sonunda işgal güçleri buralardan çekilmek zorunda kaldılar. Bu başarıların kazanılmasında Kılıç Ali ve Ali Saip Beylerin adlarını anmayı ödev sayarım.

Efendiler, bir hafta kadar sonra Kocaeli Komutanlığından aldığım bir telgrafta, "ülkenin yüksek çıkarlarına ilişkin bir konuda Sadrazam Paşa'nın benimle telgraf başında görüşmek istediği" bildiriliyordu.

Ben, Tevfik Paşa'nın bana değil, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne başvurması durumunda dileğinin kabul edilebileceğini bildirdim. Bunun üzerine

Tevfik Paşa, 27 Ocak 1921 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı olarak bana açık bir telgraf gönderdi. Telgrafında, "İtilaf Devletleri, 21 Şubatta Londra'da toplanacak konferansa, Osmanlı delegeleri yanında Ankara'nın yetkili temsilcilerinin de katılmasını istiyorlar" diyor, yanıtımızı makine başında beklediğini söylüyordu.

Tevfik Paşa, ekli şifre telgrafında ise, Yunanlıların Londra konferansında etkin olmak için İzmir'e ek kuvvetler yolladığı, yakında bir saldırıda bulunacaklarını bildiriyordu.

Tevfik Paşa'ya şu yanıtı verdim: "Ulusal iradeye dayanarak Türkiye'nin alınyazısını eline alan yasal ve bağımsız tek kuvvet, Ankara'da sürekli çalışmakta olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'dir. Türkiye ile ilgili bütün sorunları çözmekle görevli olan ve her türlü dışişlerinde başvurulması gereken yer, işbu Meclis'in Bakanlar Kurulu'dur. İstanbul'da herhangi bir kurulun hiçbir bakımdan yasal ve hukuksal niteliği yoktur. Kurulunuza düşen yurt ve vicdan görevi, bu gerçeğe uyarak, hemen ulus ve ülke adına başvurulacak yasal hükümetin Ankara'da olduğunu kabul edip bildirmektir."

Tevfik Paşa'ya özel olarak da şu telgrafı çektim: Konferansta ülkeyi ayrı ayrı temsil edecek iki kurulun ne denli sakıncalar doğuracağını, sizin gibi saygıdeğer bir kişinin tam olarak anladığına inanıyoruz. Padişah Hazretlerinin, ulusal iradenin belirdiği tek yer olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni tanıdığını resmi olarak bildirmesi artık gerekli olmuştur. Bu yapılmazsa, padişah-halifenin durumunun sarsılması tehlikesinden haklı olarak korkulur; bundan doğacak sorumluluk, önceden kestirilmesi olanaksız tüm sonuçlarıyla birlikte, doğrudan doğruya Padişah Hazretlerinin olacaktır.

Tevfik Paşa bu telimize verdiği yanıtta, ulusun egemenlik haklarını korumak için harcadığımız emekleri takdir etmekle birlikte, konferansa dolaylı olarak çağrılmamızın doğal olduğunu bildiriyordu. Birleştiğimiz kamuya duyurulursa, delegelerimizin de ayrı değil, birleşik sayılacağını savunuyordu. Görüldüğü gibi Tevfik Paşa ve hükümeti, Anadolu'yu eskiden olduğu gibi İstanbul a bağlamak ve tutsak etmek istiyordu.

Tevfik Paşa'ya şu yanıtı verdim: "Durumun önemi ve koşulların ağırlığı dolayısıyla, sizi ve sayın arkadaşlarınızı ve özellikle Padişah Hazretlerini her bakımdan bir kez daha aydınlatmamız bir görev oluyor.

Bunun için, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce konulup uygulanan Anayasanın temel maddelerini olduğu gibi bildiriyorum:
1- Egemenlik kayıtsız ve şartsız olarak ulusundur. Yönetim yöntemi, halkın kendi geleceğini doğrudan doğruya kendisinin yönetmesi ilkesine dayalıdır.
2- Yürütme gücü ve yasama yetkisi, ulusun tek ve gerçek temsilcisi olan Büyük Millet Meclisi'nde belirir ve toplanır.
3- Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi'nce yönetilir.

NUTUK (Mustafa Kemal ATATÜRK) Kitabının Özeti, Konusu, Tahlili 3. Bölüm

Kitabın Adı : NUTUK

Kitabın Yazarı : Mustafa Kemal ATATÜRK

Düzenleyen : Dr.Tuğrul BAYKENT
3.BÖLÜM: İSTANBUL UN ANADOLU YA BAĞIMLI KILINMASI (ANA METIN, S.30-33) 

Efendiler, Sivas Kongresinin hemen tüm süresi boyunca, sinir gerici haberler almaktan geri kalmıyordum. Ancak, aldığım bütün bilgileri olduğu gibi Kongre üyelerine sunmakta yarardan çok sakınca görüyordum. Bence en önemli sorun, her güçlüğe ve tehlikeye göğüs gererek, Sivas Kongresi görüşmelerini bir an önce sonuç verici kararlara ulaştırmak ve bu kararları ülkede uygulamağa girişmekti. Bu isteğim gerçekleşti. Bütün ülkeyi kapsayan ulusal örgüt tüzüğünün ve Genel Kongre bildirisinin hemen basılıp dağıtılması için gerekli işler yapıldı.

İstanbul hükümetinin Kongreyi basıp dağıtmak üzere Sivas'a vali atadığı Ali Galip'i etkisiz kıldık ve kaçmak zorunda bıraktık. Kısa süre sonra da, ulusal direnişi boğmak amacıyla bu hainlikleri yapan İstanbul'daki Damat Ferit hükümetini istifaya mecbur ettik.

Efendiler, kaçmakta olan Ali Galip ve işbirlikçilerini izletirken elimize geçen belgeler, İstanbul hükümetinin yaptığı kötülükleri her türlü açıklamadan daha iyi ortaya koyacak niteliktedir. Bu hainliğe girişenlere karşı alınması gerekli tutum bellidir. Ancak açık saldırıdan elden geldiğince kaçınmak o günün gereği olduğu gibi, gücümüzü birçok hedefe birden çevirmek yerine bir noktada toplamak da uygun olacaktı.

Bu nedenle saldırılacak hedef olarak yalnız Ferit Paşa hükümetini seçtik ve Padişah'ın da bu işin içinde olduğunu bilmezlikten geldik. Ferit Paşa hükümetinin gerçekleri Padişah'a bildirmeyerek O'nu aldattığı tezini tuttuk. Bu düşünceyle Padişaha bir telgraf hazırladık.

Burada hükümetin Kongreyi basmaya ve müslümanlar arasında kan dökmeğe kalkıştığını söyledik; para karşılığında Kürdistan'ı ayaklandırıp yurdu parçalatmaya giriştiğini anlattık. Ulusun artık İstanbul hükümetine inan ve güveninin kalmadığını, "Namuslu kişilerden oluşan adaletli bir hükümet kuruluncaya değin, İstanbul hükümeti ile hiçbir ilişki kurmamaya karar vermiş olduğunu belirttik; ordunun da bu yolda ulustan ayrılmayacağını bilgisine sunmak zorunda kaldığımızı" yazdık. Telgraf kolordu komutanlarınca da imzalanmıştı.

11 Eylül günü ve özellikle 11/12 Eylül gecesi, kolordu komutanları her yerde telgrafhanelere el koymuş, İstanbul'la haberleşmeye çalışıyorlardı. Ama Sadrazam ortadan kaybolmuş gibiydi.

Sonunda Kongre Genel Kurulu adına kendisine şu telgrafı çektik: "Sadrazam Ferit Paşa'ya, Yurdun ve ulusun haklarıyla kutsal varlıklarını ayaklar altına alan ve Padişah hazretlerinin yüksek şeref ve onurlarını kıran aymazca girişim ve davranışlarınız saptanmıştır. Ulusun Padişahımızdan başka hiçbirinize güveni kalmamıştır. Hükümetiniz ulus ile Padişah arasına bir dıvar gibi giriyor. Bu yoldaki direnmeniz bir saat daha sürecek olursa, ulus tüm yurdun yasa dışı hükümetinizle ilgi ve bağını kesecektir. Bu, son uyarımızdır."

Efendiler, bunun üzerine kimi hafif, ama kimi de oldukça ağır karşıt görüşler, direnmeler, karşı girişimler, dahası gözdağı vermeler oldu. Meclisin nerede toplanabileceği düşüncesi kafalarımızı uğraştırıyordu.

Bu arada hükümet temsilcisi Salih Paşa'yla 20 Ekim 1919 günü Amasya'da görüşmeye başladık. Biz, ulusal örgütlerin ve Temsil Kurulu'nun İstanbul hükümetince resmi olarak tanınan bir siyasal varlık olduğunu, görüşmelerimizin resmi olduğunu ve her iki yanı da bağladığını açıkça ortaya koymak istiyorduk.

Efendiler, Amasya görüşmelerinde Millet Meclisinin İstanbul'da toplanmasının doğru olmadığı yolundaki görüşümüzü Salih Paşa'ya kabul ettirip onaylattık. Bu görüşü hükümete kabul ettirmeğe çalışacağını, başaramazsa hükümetten çekileceğini söyledi. Salih Paşa bu konuda başarı sağlayamamıştır.

Bu arada ulusal örgütün İstanbul merkezinden Kara Vasıf ve Şevket Beyler Meclis'in kesinlikle İstanbul'da toplanmasını zorunlu görüyorlardı. 7 Kasım'da Kara Vasıf Bey'e ivedi olarak Sivas'a gelmesini yazdım. O ise 19 Kasım günlü şifresinde "Meclis'i Anadolu'da toplamak düşüncesinden vazgeçmek bir yurt ödevidir. diyordu. Efendiler, çok önemli olan bu toplantı yeri konusunda gerçek eğilimi anlayıp uygulanabilir olan kararı almak zorunda bulunuyordum.

Bu nedenle 15., 20., 12. ve 3. Kolordu Komutanlarını Sivas'ta bir toplantıya çağırdım. Günlerce süren görüşme ve tartışmalar sonunda şu karara varıldı: Sakınca ve tehlikelerine karşın, hükümet istediği için ve ülkede sarsıntıya yol açmaktan kaçınmak düşüncesiyle, Millet Meclisinin İstanbul'da toplanması zorunluluğunun kabulü; ancak Meclis'te ulusal örgütün ilkelerini savunacak güçlü bir grubun oluşturulması, örgütün hızla güçlendirilmesine çalışılması gibi koşullarla. Ben, Meclis'in İstanbul'da saldırıya uğrayacağını ve dağılacağını kesinlikle bekliyordum. Böyle bir durumda başvurulacak önlemi de kararlaştırmıştım. Hazırlığımız ve düzenlemelerimiz de başlamıştı. Ankara'da toplanmak..

Efendiler, Meclis 12 Ocak 1920 günü açılmıştı. Yaklaşık 10 gün sonra, Harbiye Nazırı Cemal Paşa'dan ivedi bir telgraf aldım. İngilizlerin, kendisiyle Genel Kurmay Başkanı Cevat Paşa'nın görevden alınmasını istediklerini, hükümetin şiddetli biçimde olmaz demekle birlikte boyun eğdiğini bildiriyor, Anadolu'da da hükümeti güç duruma sokacak davranışta bulunulmamasını istiyordu.

Sadrazama şunları bildirdim: "İngilizlerin Harbiye Nazırı ile Genel Kurmay Başkanının değiştirilmelerini istemeleri, devletin bağımsızlığına kesin bir saldırıdır... Bu açık saldırıyı devletçe kabul eder, ulusça da susarsak, siyasal varlığımızla ilgili en kötü kararlara ve işlere kendimiz yol açmış olacağımıza kuşku yoktur."

Aynı gün durumu bütün komutanlıklara ve bütün milletvekillerine şifreyle şu bildirimi yaptım: "Devletin siyasal bağımsızlığına karşı kesin bir saldırıda bulunulduğu, Barış Konferansına, Avrupa uluslarına, islam dünyasına ve yurdun her yanına duyurulmalıdır. İngilizler saldırıdan vazgeçmezlerse, Meclisin ödevi Anadolu'ya gelmek ve ulusal iradeyi ele almaktır. Şimdiden gerekli önlemler alınmıştır."

Temsil Kurulu'nun ve Kuvva-yı Milliye'nin çalışmalarını sürdürmesi konusunda kamuoyunu yoklamak gerekliydi. Kâzım Karabekir Paşa bu konuda, Temsil Kurulu, alınması gerekli kararları Millet Meclisi'nin namusuna ve yurtseverliğine bırakıp, olayların gidişine bağlı kalmalıdır. diyordu.

Efendiler, biz kuşkusuz olayların gidişine bağlı kalamazdık; yani kendimizi, başımıza ne gelirse katlanmak gibi bir kaderciliğe bırakamazdık. İstanbul'da bulunmasını gerekli gördüğüm İsmet Paşa'dan bir şifre telgraf aldım. Telgraf, şimdiki hükümetin düşürülmesi, Meclisin dağıtılması ve Kuvva-yı Milliye'nin ortadan kaldırılması gibi amaçlarla, İstanbul'da İngilizlerle birlikte bir dernek kurulduğunu bildiriyordu; Anadolu'daki Anzavur girişimlerinin bu çalışmalara dayandığını yazıyordu.

3 Mart 1920 günü Rauf ve Kara Vasıf Beyler de, şifre telgraflarında Meclisin dağıtılmasının kesin olduğunu bildiriyorlar ve Padişah katında etkili olacak önlemlerin Temsil Kurulu'ca alınmasını istiyorlardı.

Efendiler, 1920 Mart'ının 16. günü, şöyle bir tel verildi: "Ankara'da Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine Bu sabah Şehzadebaşı'ndaki Mızıka Karakolu'nu İngilizler basmış ve oradaki askerlerle çarpışmalar olmuştur; şimdi İstanbul'u işgal altına alıyorlar. Bilgilerinize sunulur. Manastırlı Hamdi"

Efendiler, 16 Martta İstanbul işgal edilir edilmez aldığım önlemlerin en önemlisi, olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin Ankara'da toplanmasıdır. Açılışının ilk günlerinde Meclis'e, Türkiye'nin izlemesi gereken siyasal ilke konusundaki görüşlerimi sundum. Bilindiği gibi Osmanlılar döneminde türlü siyasal yollar izlenmişti ve izlenmekteydi.

Ben, bu yollardan hiçbirinin yeni Türkiye devletinin izleyeceği yol olamayacağı kanısına varmıştım. Değişik ulusları ortak ve genel bir ad altında toplayarak eşit hak ve koşullar içinde tutup güçlü bir devlet kurmak, parlak ve çekici bir siyasal görüştür. Ama aldatıcıdır. Dahası, ulaşılamayacak bir amaçtır. Bu, yüzyılların çok acı ve kanlı olaylarla ortaya koyduğu bir gerçektir. İslamcılık ve Turancılık siyasetinin başarı kazandığı tarihte görülebilmiş değildir.

Bizim açık ve uygulanabilir gördüğümüz siyasal yol, ulusal siyaset'tir: ulusal sınırlarımız içinde, her şeyden önce kendi gücümüze dayanarak varlığımızı korumak; ulus ve ülkenin gerçek mutluluk ve bayındırlığına çalışmak; gelişigüzel ve ulaşılamayacak istekler ardında ulusu uğraştırıp zarara sokmamak; uygar dünyadan uygar ve insanca davranış, karşılıklı dostluk beklemek.

Efendiler, hükümet kurma konusunda da tutulması gerekli yol, Osmanlı devletinin ve halifeliğin yıkıldığını kabul edip, yeni temellere dayalı yeni bir devlet kurmaktı. Ama durumu olduğu gibi söylemek, amacın büsbütün yitirilmesine yol açabilirdi. Çünkü genel düşünce ve eğilim, henüz halife-padişahın özürlü olduğu yolundaydı.

Meclis'te hemen halife-sultan makamıyla bağlantı kurma ve İstanbul hükümeti ile uzlaşma akımı başlamıştı. Hükümet kurulması konusunda bunları gözönünde tutmakla birlikte, asıl amacı koruyan önerimi yazılı olarak Meclis'e sundum.

Kısa bir tartışma sonunda kabul edilen bu önergeye bakıldığında, temel ilkelerin şöylece yer aldığı görülür:
1- Hükümet kurmak zorunludur.
2- Geçici bir devlet başkanı ya da Padişah vekili ortaya çıkarmak uygun değildir.
3- Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin üstünde bir güç yoktur.

Not: Halife-padişah, baskı ve zorlamadan kurtulduğu zaman, Meclis'in düzenleyeceği yasal ilkeler içindeki yerini alır. Efendiler, bu ilkelere dayalı bir hükümetin niteliği kolaylıkla anlaşılabilir: bu, ulusal egemenlik temeline dayalı olan halk hükümetidir; cumhuriyettir.

Zaman geçtikçe bu ilkelerin neleri kapsadığı anlaşılmaya başladı. İşte o zaman tartışmalar ve olaylar birbirini izledi. Meclis, bu açıklamalarımı ve önerimi yaptıktan sonra beni başkanlığa seçmekle, bana olan genel güvenini gösterdi.

Ayrıca kısa süre içinde Vatan Hainliği Yasasıyla İstiklal Mahkemeleri yasasını çıkararak, devrimlerin doğal gereklerini yapmaya koyuldu.

NUTUK (Mustafa Kemal ATATÜRK) Kitabının Özeti, Konusu, Tahlili 2. Bölüm

Kitabın Adı : NUTUK

Kitabın Yazarı : Mustafa Kemal ATATÜRK

Düzenleyen : Dr.Tuğrul BAYKENT

2. BÖLÜM: MİLLİ MÜCADELENİN ÖRGÜTLENİŞİ (Ana metin S. 6-23) 

Efendiler, ilk iş olmak üzere bütün orduyla ilişki kurmak gerekiyordu. 21 Mayıs 1919'da Erzurum'da 15. Kolordu komutanına yazdığım bir şifre telgrafta genel durumumuzun aldığı korkunç biçimden çok üzgün olduğumu, bu son görevi ulusa ve yurda karşı borçlu olduğumuz en son vicdani görevi yerine getirmek için kabul ettiğimi belirttim; bunu yakın bir ortaklaşa çalışmayla yapabileceğimizi söyledim.

Edirne'deki Kolordunun komutanı Cafer Tayyar Paşa'ya 18 Haziran 1919 günü şifreyle verdiğim yönergede şunları vurguladım: "Ulusal bağımsızlığımızı boğan ve yurdun bölünmesi tehlikelerine yol açan İtilaf Devletlerinin yaptıklarını, İstanbul hükümetinin de tutsak ve güçsüz durumunu biliyorsunuz. Ulusun yazgısını böyle bir hükümetin eline bırakmak, çöküşe boyun eğmek demektir."

Dikkate değer ki ulus, yurdun işgali ve varlığına vurulan bu korkunç darbe karşısında herhangi bir üzüntü ve yakınma ortaya koymuş değildi. Bu durum ulus adına olumlu olarak yorumlanamazdı. Onu uyarıp harekete geçirmek gerekiyordu.

Bu amaçla 28 Mayıs 1919 günü Havza dan valilere, mutasarrıflıklara ve ordu komutanlıklarına şu genelgeyi gönderdim: "Ülke bütünlüğümüzün korunması için ulusal tepkilerin daha canlı olarak gösterilmesi ve sürdürülmesi gerekir. Bütün ulus kan ağlamaktadır. Katlanması olanaksız bu olayların hemen önlenmesini beklediğimizi belirtmek üzere, köylere varıncaya dek her yanda büyük ve coşkun toplantılarla gösterilerde bulunulması, bütün büyük devletlerin temsilcileriyle Babıali'ye etkili telgraflar çekilmesi çok gereklidir."

Verdiğim bu yönerge üzerine her yerde gösteriler yapılmağa başlandı. O sırada Sadrazam Ferit Paşa barış görüşmeleri için Paris'e çağrılmış bulunuyordu.

Bu görüşmelerde ulusun nasıl temsil edilmesi gerektiği konusundaki düşüncelerimi belli başlı bütün komutanlarla sivil yöneticilere ivedi bir şifre telgrafla bildirdim: "Ulusumuzun kesinlikle savunulmasını istediği haklar özellikle iki noktada önem kazanır: Birincisi devlet ve ulusun tam bağımsızlığının kesinliği, ikincisi de yurtta çoğunluğun azınlıklara feda edilmemesi ilkesidir. Bu konuda Paris'e gitmeğe hazırlanan kurulun görüşü ile ulusal vicdanın kesin isteği arasında tam bir uygunluk bulunması şarttır. Oysa Sadrazam Paşa hazretleri demecinde bir Ermeni özerkliği ilkesini kabul etmiş olduğunu bildirdi. Buna karşı Sadrazam Paşa Hazretlerine ve doğrudan doğruya Padişah Hazretlerine tel yazılarıyla başvurularak tam bağımsızlıkla ulus çoğunluğu haklarının korunmasının ulusun temel koşulu olduğu bildirilmelidir. Böylece İtilaf Devletleri bu ilkelerin ulusun isteği olduğunu bilecek ve daha büyük önemle göz önünde tutacaktır."

Bu genelgemden beş gün sonra, yani 8 Haziran 1919 günü Harbiye Nâzırı beni İstanbul'a çağırıyordu; ben de Genelkurmay Başkanı Cevat Paşa'yla saptamış olduğumuz gizli şifre aracılığıyla, İngilizlerin isteği üzerine çağrıldığımı ögreniyordum.

Artık girişim ve işlemlerimin bir an önce kişisel nitelikten çıkarılarak bütün ulusu temsil edecek bir kurul adına yapılması çok gerekliydi. Bu nedenle Anadolu ve Rumeli'deki ulusal örgütleri birleştirip bir merkezden yönetmek ve onlar adına iş görmek üzere Sivas'ta genel bir ulusal kongre toplamak zamanı gelmişti.

Bu amaçla emir subayım Cevat Abbas Bey'e Haziran gecesi Amasya'da yazdırdığım bildirgenin başlıca noktaları şunlardı:
1- Yurdun bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığı tehlikededir.
2- İstanbul'daki hükümet, sorumluluğunun gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum, ulusumuzu yok olmuş gösteriyor.
3- Ulusun bağımsızlığını yine ulusun kararlılığı ve direnişi kurtaracaktır.
4- Ulusun haklarını dünyaya duyurmak için, her türlü etki ve denetimden bağımsız bir ulusal kurul kesinlikle gereklidir.
5- Anadolu'nun her bakımdan en güvenli yeri olan Sivas'ta ulusal bir kongrenin toplanmasına karar verilmiştir.
6- Bunun için her sancakta halkın güvenini kazanmış üç delegenin hemen yola çıkarılması gerekmektedir.
7- Doğu illeri adına 10 Temmuz'da Erzurum'da bir kongre toplanacaktır.'

Böylece dört gün önce Trakya'ya bildirmiş olduğum kararı, şimdi Anadolu'ya da bildiriyordum.

Sıvas Kongresine çağrı, sivil ve askeri makamlar yanında İstanbul'da bulunan Abdurrahman Şeref Bey, Ahmet İzzet Paşa, Halide Edip Hanım, Kara Vasıf Bey gibi kişilere de şifreyle gönderildi. Ancak bu kişilere ayrıca genelge niteliğinde bir de mektup yazdım.

Bu mektupta özetle şu noktaları vurguladım:
1. Yalnız toplantı ve gösterilerle büyük amaçlar hiçbir zaman gerçekleştirilemez.
2. Büyük amaçlar ancak doğrudan doğruya ulusun bağrından doğan ortak güce dayanırsa kurtarıcı olur.
3. İstanbul artık Anadolu'ya egemen değil, bağımlı olmak zorundadır.
4. Size düşen özveri pek büyüktür."

Bir haftalık sıkıntılı bir otomobil yolculuğundan sonra 3 Temmuz 1919 günü, halkın ve askerin gerçekten içten gelen gösterileri arasında Erzurum'a vardık. Komutan, vali ve Doğu İlleri Ulusal Haklarını Savunma Derneği Erzurum Şubesi ile görüştüm.

İstanbul hükümetince görevden alınan Erzurum ve Bitlis valileri Münir ve Mazhar Müfit Beyler, bana katılmak üzere Erzurum'da bekliyorlardı. Bu iki vali beyle Onbeşinci Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa ve yanında bulunan Rauf Bey, eski İzmit Mutasarrıfı Süreyya Bey ve karargâhımdan Kurmay Başkanı Kâzım, Husrev ve Dr. Refik Bey arkadaşlarımla önemli bir görüşme yapmayı uygun gördüm. Kendilerine genel ve özel durumu ve tutulması zorunlu olan davranış yolunu anlattım.

Bu arada en elverişsiz durumları, genel ve kişisel tehlikeleri, her olasılığa karşı göze alınması zorunlu özverileri açıkladım. "Ulusal amaç için ortaya atılacakları yok etmek isteyenler bugün yalnız Saray, İstanbul hükümeti ve yabancılardır; ama bütün halkın aldatılarak bizim karşımıza geçirilebileceğini de gözönünde tutmak gerekir." dedim.

Öne atılacak olanların, her ne olursa olsun amaçtan dönmemeleri, ülkede barınabilecekleri son noktada, son soluklarını verinceye değin amaç uğrunda özveriyi sürdüreceklerine işin başında karar vermeleri gerekir. Yüreklerinde bu gücü duymayanların işe hiç girişmemeleri kuşkusuz daha iyidir. Çünkü hem kendilerini, hem de ulusu aldatmış olurlar.

Ayrıca, söz konusu görev, artık resmi makam ve üniformaya sığınarak el altından yürütülemez. Açıkça ortaya çıkıp ulusun hakları adına yüksek sesle bağırmak ve bütün ulusun bu sese katılmasını sağlamak gerekir. Benim görevden alındığıma ve her türlü sonuçla karşı karşıya bulunduğuma kuşku yoktur. Benimle açıkça işbirliği yapmak, o sonuçları şimdiden kabul etmek demektir.

Ayrıca, söz konusu durumun gerektirdiği adamın ille benim olabileceğim gibi bir iddia da yoktur. Yalnız, her halde bu ülke çocuklarından birinin ortaya atılması zorunlu olmuştur. Benden başka bir arkadaş da düşünülebilir. Yeter ki o arkadaş, bugünkü durumun kendisinden istediği yolda davranmayı kabul etsin" dedim. Hemen gelişigüzel bir karar almak uygun olmayacağından, bir süre düşünüp özel konuşmalar yapılabilmesi için görüşmelere son verdiğimi bildirdim. 

Yeniden toplandığımızda, arkadaşlar işin başında benim bulunmamı istediler. Ben, görevden ve askerlikten ayrıldıktan sonra da, tıpkı şimdiye kadar olduğu gibi üst komutanmışım gibi buyruklarımın yerine getirilmesinin başarı için temel koşul olduğunu belirttim. Bu da tam olarak benimsenip onaylandıktan sonra toplantıya son verildi.

Erzurum'a varışımın ilk günlerinde Kongre'nin toplanmasını sağlayacak önlemleri almaya önem verildi. Sonunda on üç günlük gecikme ile yeterli delegenin toplanması başarıldı.

Biz bu işlerle uğraşırken, İstanbul'da Harbiye Nâzırlığı ve Padişah İstanbul'a dönmemi sağlamaya çalışıyordu. "Gelemem!" dedim.

En sonunda, 8/9 Temmuz gecesi, Sarayla açılan bir telgraf başı konuşmasında perde birdenbire kapandı ve bir aydır süren oyun sona erdi. İstanbul o dakikada resmi görevime son verdi; ben de o dakikada, önce Harbiye Nâzırlığına, sonra da Padişah'a, görevimle birlikte askerlik mesleğinden de çekildiğimi bildirdim. Durumu ordulara ve ulusa kendim bildirdim.

Efendiler, Erzurum Kongresinin köklü ve geniş kapsamlı ilke ve kararlarını izninizle belirtmek isterim:

1- Ulusal sınırlar içinde yurt bir bütündür, parçalanamaz.
2- Her türlü yabancı işgal ve karışmasına karşı ulus direniş ve savunmasını bir bütün olarak yapacaktır.
3- Osmanlı hükümetinin yurdu ve bağımsızlığı korumaya gücü yetmezse, bu amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır.
4- Ulusal güçleri etken ve ulusal iradeyi egemen kılmak temel ilkedir.
5- Hristiyan azınlıklara siyasal üstünlük ve toplumsal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
6- Yabacı devletlerin güdümü ve koruyuculuğu kabul olunamaz.
7- Millet Meclisinin hemen toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclisin denetiminde yürütülmesini sağlamak için çalışılacaktır.

Bu ilke ve kararlar, temel nitelikleri hiç değiştirilmeksizin uygulanabilmiştir.

Sivas Kongre'sinin gündeminde, Erzurum Kongre'si tüzük ve bildirisinin, bir de bizden önce Sivas'a gelen yirmibeş kadar üyece düzenlenmiş bir önerinin görüşülmesi vardı.

Erzurum Kongresi Tüzüğünü görüşerek hemen sonuca bağladık. Çünkü bu tüzükte yapılacak değişiklikleri önceden görüşmüş ve üyelerden gerekli olanları aydınlatmıştık. 8 Eylül günü de az önce sözünü ettiğim öneri üzerinde konuşuldu. Bu öneride başlıca Amerikan güdümü söz konusu ediliyordu.

Efendiler, Sivas Kongresinde yabancı güdümü üzerine birçok kişi söz aldı.

Vasıf Bey, "Bir kez ilke olarak güdümü kabul edelim de, koşulları üzerinde sonra görüşürüz." diyordu.

Ben Başkanlık yerinden şunları söyledim: "Sanırım bu raporda iki görüş var. Birincisi, devletin iç ve dış bağımsızlığından vazgeçmeyeceği; ikincisi ise devlet ve ulusun dış baskılar karşısında bir yardım ve desteğe gereksinimi olup olmadığı. Herhalde iç ve dış bağımsızlığımızı yitirmek istemiyoruz."

Refet Bey ise, bir yandan "Söz olarak güdüm ile bağımsızlık birbirine engel şeyler değildir" derken, öbür yandan şunları ekliyordu: "Diyelim ki biz içerde ve dışarda tam bir bağımsızlık isteriz. Ama acaba kendi başımıza yapabilecek miyiz? Ondan da önce, acaba bizi kendi başımıza bırakacaklar mı? Her halde bir Amerika kefilliğini kabul etmek zorundayız.

9 Eylül Salı günkü Kongre toplantısında da Rauf Bey söz aldı ve aynen şunları söyledi: Yüce kurulunuz dış yardım ilkesini kabul buyurduysa da, bu yardımı kimden isteyeceğimiz belirtilmedi. Amerika olduğu üstü örtülü olarak anlatılıyorsa da, bence doğrudan doğruya adının söylenmesinde bir sakınca olamaz. Efendiler, pek uzun ve tartışmalı geçen bu yabancı güdümü görüşmeleri, güdüm isteyenleri susturacak ortalama bir çözüm yolu bulunarak bitirildi.

Hem de bu yolu öneren, yine Rauf Bey oldu: "Amerika'da bize karşı yapılmakta olan kötüleyici propagandaların yol açtığı düşünce akımlarını düzeltmek için, her şeyden önce Amerikan Kongresinden ülkemizi inceleyecek ve gerçeği görecek bir kurulu çağırmak." Bu öneri oybirliği ile kabul edildi.

Kongre Başkanlık Kurulunun imzalarıyla bu yolda bir mektup taslağı yazıldığını anımsıyorsam da, mektubun gönderilip gönderilmediğini pek iyi anımsamıyorum. Doğrusu bu mektuba özel bir önem vermiş de değildim.

Efendiler, Sivas Kongresinin hemen tüm süresi boyunca, sinir gerici haberler almaktan geri kalmıyordum. Ancak, aldığım bütün bilgileri olduğu gibi Kongre üyelerine sunmakta yarardan çok sakınca görüyordum.

İstanbul hükümetinin Kongreyi basıp dağıtmak üzere Sivas'a vali atadığı Ali Galip'i etkisiz kıldık ve kaçmak zorunda bıraktık.

Kısa süre sonra da, ulusal direnişi boğmak amacıyla bu hainlikleri yapan İstanbul'daki Damat Ferit hükümetini istifaya mecbur ettik.

NUTUK (Mustafa Kemal ATATÜRK) Kitabının Özeti, Konusu, Tahlili 1. Bölüm

 

Kitabın Adı : NUTUK

Kitabın Yazarı : Mustafa Kemal ATATÜRK

Düzenleyen : Dr.Tuğrul BAYKENT

1. BÖLÜM: KURTULUŞUN STRATEJİSİ : (Ana Metin S. 1-6)

1919 yılı Mayısının 19. günü Samsun'a çıktım. Genel durum ve görünüş şuydu:

Osmanlı Devleti'nin içinde yer aldığı grup Dünya Savaşında yenilmiş, koşulları ağır bir ateşkes anlaşması imzalanmıştı.

Ulusu ve ülkeyi Dünya Savaşına sürükleyenler, kendi canlarının kaygısına düşerek yurttan kaçmışlardı.

Padişah ve Halife olan Vahdettin, soysuzlaşmış, yalnızca kendini ve tahtını koruyabileceğini umduğu alçakça önlemler araştırmaktaydı.

Damat Ferit Paşa başkanlığındaki hükümet, düşkün, onursuz, korkak, yalnız padişahın isteğine bağımlı durumdaydı ve Onunla birlikte kendilerini koruyabilecek herhangi bir duruma boyun eğmiş bulunuyordu.

İtilaf Devletleri, ateşkes antlaşması hükümlerine uymaya gerek görmüyorlardı. Donanmalarıyla askerleri İstanbul'daydılar. Adana ili Fransızlar, Urfa, Maraş, Antep İngilizlerce işgal edilmişti. Antalya ve Konya'da İtalyan birlikleri, Merzifon'la Samsun'da İngiliz askerleri bulunuyordu.

15 Mayıs 1919'da, yani Samsun'a çıkışımızdan 4 gün önce de Yunan ordusu İtilaf Devletlerinin onayıyla İzmir'e çıkarılmıştı.

Ordu, adı var, kendi yok bir durumda. Komutanlar ve subaylar Dünya Savaşının bunca sıkıntı ve güçlükleriyle yorgun, yurdun parçalanmakta olduğunu görmekle yürekleri kan ağlamakta; gözleri önünde derinleşen yıkım uçurumunun kıyısında kafaları çıkar yol, kurtuluş yolu aramakta.

Farkında olmadan başsız kalmış bulunan ulus, karanlık ve belirsizlikler içinde, olupbitecekleri bekliyor. Yıkımın korkunçluğunu ve ağırlığını anlamaya başlayanlar, içinde bulundukları ortama göre kurtuluş çaresi saydıkları önlemlere başvuruyorlar.

Ben, Üçüncü ordu müfettişi olarak karargâhımla birlikte Samsun'a çıkmıştım ve doğrudan doğruya buyruğum altında iki kolordu bulunuyordu. Benim yetkim, bu iki kolorduya komuta etmekten daha genişti. Ankara'daki 20. Kolordu, Konya'daki 3. Ordu Müfettişliği, Diyarbakır'daki Kolordu ve bütün Anadolu'daki valilerle iletişim ve ilişki kurabilecektim.

Beni İstanbul'dan sürüp uzaklaştırmak isteyenlerin bana bu geniş yetkiyi nasıl verdiklerine şaşabilirsiniz. Hemen söylemeliyim ki onlar bana bu yetkiyi bilerek ve anlayarak vermediler. Benim her ne olursa olsun İstanbul'dan uzaklaşmamı isteyenlerin buldukları gerekçe, "Samsun ve yöresindeki güvensizliği yerinde görüp önlemek için Samsun'a kadar gitmek" idi. Ben, bu görevin yerine getirilmesinin bir makam ve yetki sahibi olmaya bağlı olduğunu öne sürdüm. Bunda hiçbir sakınca görmediler.

O sırada Genelkurmay'da bulunan ve benim amacımı bir ölçüye dek sezinleyen kişilerle görüştüm. Müfettişlik görevini buldular. Yetkiye ilişkin yönergeyi de ben kendim yazdırdım. Öyle ki, Harbiye Nazırı olan Şakir Paşa bu  yönergeyi okuduktan sonra imzalamaktan çekinmiş, anlaşılır, anlaşılmaz bir biçimde mühürünü basmıştır.

Ulus ve ordu, Padişah ve Halifenin hainliğinden haberli olmadığı gibi, o makama ve o makamda oturan kişiye karşı yüzyılların kökleştirdiği din ve gelenek bağlarıyla boyun eğmiş durumda. Halifesiz ve padişahsız kurtuluşun anlamını kavrama yeteneğinden yoksun.

İstanbul'daki kadın-erkek bir takım önde gelen kişiler gerçek kurtuluşu Amerika'nın güdümü altına girmekte görüyorlardı. Bu görüşte olanlar düşüncelerinde çok direndiler; en doğru tutumun bu görüşü benimsemek olduğunu kanıtlamaya çok çalıştılar. Kurtuluş yolu ararken İngiltere, Fransa, İtalya gibi büyük devletleri gücendirmemek temel ilke sayılmaktaydı. Bu devletlerden yalnız biriyle bile başa çıkılamayacağı kuruntusu hemen bütün kafalarda yer etmişti. Özellikle seçkin denilen insanlar böyle düşünüyordu.

Efendiler, bu durum karşısında alınacak bir tek karar vardı. O da, ulusal egemenliğe dayalı, tam bağımsız yeni bir Türk devleti kurmaktı. İşte daha İstanbul'dan çıkmadan önce düşündüğüm ve Samsun'da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulamağa başladığım karar, bu olmuştur. Bu kararın dayandığı en sağlam düşünce ve mantık şuydu: Temel ilke, Türk ulusunun onurlu ve şerefli bir ulus olarak yaşamasıdır. Bu ilke, ancak tam bağımsız olmakla sağlanabilir.

Ne denli zengin ve gönenmiş olursa olsun, bağımsızlıktan yoksun bir ulus, uygar insanlık karşısında uşak olmaktan daha yüksek bir işlem görmeğe layık olamaz. Yabancı bir devletin koruyuculuğunu istemek, insanlık niteliklerinden yoksunluğu, güçsüzlük ve beceriksizliği açığa vurmaktan başka bir şey değildir.

Oysa Türkün onuru, kendine güveni ve yetenekleri çok yüksek ve büyüktür. Böyle bir ulus tutsak yaşamaktansa, yok olsun daha iyidir!

ÖYLEYSE YA BAĞIMSIZLIK, YA ÖLÜM!

İşte gerçek kurtuluş isteyenlerin parolası bu olacaktır. Ayrıca Osmanlı soyunu ve saltanatını sürdürmeğe çalışmak, kuşkusuz Türk ulusuna karşı en büyük kötülüğü yapmak demekti.

Çünkü ulus her türlü özveriye başvurarak bağımsızlığını sağlasa da, padişahlık sürüp giderse, bu bağımsızlığın güvencede olduğu düşünülemezdi.

Halifeliğe gelince, bilim ve tekniğin ışığa boğduğu gerçek uygarlık dünyasında bunun gülünç sayılmaktan başka bir niteliği kalmış mıydı?

Görülüyor ki verdiğim kararın uygulanmasını sağlamak için, ulusun henüz hazır olmadığı sorunlara değinmek gerekiyordu..

Osmanlı hükümetine, Osmanlı Padişahına ve Müslümanların halifesine başkaldırmak ve bütün ulus ve orduyu ayaklandırmak gerekiyordu. Türk ata yurduna ve Türkün bağımsızlığına saldıranlar kimler olursa olsun, onlara bütün ulusça silahla karşı çıkmak ve savaşmak gerekiyordu.

Gül Yetiştiren Adam (Rasim Özdenören) Kitabının Özeti, Konusu, Tahlili

Kitabın Adı : Gül Yetiştiren Adam

Kitabın Yazarı : Rasim Özdenören

Kitap Hakkında Bilgi :

Anadolu'nun bir taşra kentinden Yeni Dünya'nın metropollerine kadar uzanan bir coğrafyada kaynaşan insanımız... Modernleşmiş olanlarla kişiliklerini koruma çabasıyla bunun dışında kalanlar... Her iki kesitte yaşayan insanların kendi kendileriyle gerek çevreleriyle olan çatışmalarından doğan dram... Eksik kalmış aşklar, eksik bırakılmış eylemler... Bu kitabı okurken Batı kültürünün baskısı ile çaresiz bırakılmış insanımızın bocalayışını, gizli protestolarını ve gizli kabullenişlerini göreceksiniz...

Kitabın Özeti :

Gül yetiştiren adam, kurtuluş Savaşı yıllarında mücadele etmiş, arkadaşlarının şehadetine tanıklık etmiş, savaş sonrasında ise kendisi ve arkadaşları neyin uğrunda savaş verdiyse onun tam tersi istikametinde gelişen bir dünyanın oluşuna tanıklık etmiştir. Ancak bu yeni dünyaya karşı kendi çapında sessiz bir protesto geliştirmiş ve evinden dışarı çıkmadan kendisini ibadete ve gül yetiştirmeye vermiştir. Mütevazı evinin bahçesinde kokusu eşsiz güller yetiştirmekte ve bunları evine uğrayan torunları ve diğer isteyenlere vermektedir. Halk onun bu sessiz protestosuna karşı saygı duymuş ve zamanla hakkında değişik hikâyeler uydurulan ve akıllı deli diye anılan kimselerden olmuştur.

Tam 50 yıl boyunca evinden dışarı çıkmaksızın yalnız ibadetle meşgul olup gül yetiştiren adam, bir gün torunun oğluyla birlikte sabah namazını camide kılmak üzere ilk kez dışarı çıkar. Evinde geçirdiği 50 yıllık protestosunun ardından yeni dünyaya bu ilk çıkışında her şeyin tam da istenilenin aksine değişmiş olduğunu fark eder.

Yanından hızla geçip giden taksiye öfkelenirken zamanında mevcut olan derenin artık olmadığını görür. Yüksek katlı binalar, renkli ışıklarla süslenmiş vitrinlerde kıyafetlerin sergilenişi her şey ona yabancı ve bozulmuş gelmektedir. Camiye gittiklerinde hayal kırıklığı daha da artar. Caminin namaz için gelenlerle dolu olacağını düşünmüştür. Anacak cami beklediği gibi kalabalık değildir.

Arkadaşları boşu boşuna can vermişçesine fötr şapka takan birinin olduğunu görür. İçinde biriken sitemini saklayarak diğer insanların kıyafetlerini ve onların nasıl da değişmiş olduklarını gözlemlemeye devam eder. Derken içeri cübbesi ve sarığıyla giren imamı görür ve onun bu giyiminden ötürü adeta bir kahraman olduğunu düşünür. Ancak namaz bittiğinde imamın cübbe ve sarığını çıkararak cemaate benzer bir kıyafet giydiğini görünce dayanamaz ve herkesin duyacağı şekilde içinde biriken suskunluğunu bozar.

Cemaatin meraklı bakışları arasında onları İslam’a çağırır. Kimse tarafından tanınmayan bu yaşlı adam, Gül Yetiştiren Adam, cemaati derinden etkileyen sözler söyler. İmanın gizli, İslam’ın ise aşikar olması gerektiğini, dışı kafire benzeyen insanın içinin de kafire benzemeye başlayacağını söyleyerek onları uyarır. Cemaat dağılırken fötr şapkalı adamın şapkasını elinde buruşturduğu ve onu atacak bir çöp aradığı görülür.

Hikâyenin diğer kısmında ise yeni dünyanın modern yaşantısının temsilcileri anlatılmaktadır. Sitare, Zelda, Tansel ve diğerlerinden oluşan bu grupta çarpık ilişkiler yer almaktadır.

Bir bankada çalışmaktayken babası yaşında bir adam olan Çarli ile evlenen Sitare, savurgan biçimde para harcamaktadır. Kumar oynamakta, herkesçe bilinen bir sevda oyunun içindedir. Kocası hastanede yatmaktayken bile arkadaşlarıyla birlikte tatile çıkıp bu eğlencelerine devam etmekte olan bir kadındır.

İsmi verilmemekle birlikte Sitare’yi sevmekte olan yazar bir gencin gözüyle anlatılan bu diğer yaşamda hayatin tüm doğal renkleri insan elinin değmesiyle değişip insanların oluşturduğu sahte bir renge bürünmüştür. Konuşmalar arasına sıkıştırılmış yabancı sözcüklerle, giyim kuşamdaki açıklığıyla, değişmiş şehir adabı ve yüksek katli binalarıyla insanların kalabalık gruplarda kendini unuttuğu bir dünyadır içinde yasadıkları. Herkes eskiye dair ne varsa unutmuş ve yeni dünyanın yaşam biçimine ayak uydurmuştur.

Ahlaki düzeni tümden değişmiş olan dünyanın kahramanlarından Sitare, kocasını hastaneye yatırıp arkadaşlarıyla eğlence için gittikleri otelde tuhaf davranışlar sergilemeye başlar. Sitare, arkadaşlarınca pervasız, kocasını aldatan ve gamsız biri olarak görünmektedir. Arkadaşlarıyla birlikte sohbet ettikleri bir akşam oldukça ümitsiz bir biçimde arkadaşlarının hakkındaki düşüncelerinin doğru olmadığını, sanılanın aksine kocasını aldatmadığını söyler. Aynı gece intihar eder.

Gül Yetiştiren Adam (Rasim Özdenören) Kitap Sınavı Yazılı Test Soruları ve Cevap Anahtarı için tıklayınız...