Doğru Akım (DA, DC) Makinalarında Kömütasyon Nedir? Bozan Etkenler ve Kolaylaştırıcı Etkenler Nelerdir?

Komütasyon Nedir?

Doğru akım makinelerinde (motor, dinamo) endüvideki bir bobinde, kolektör dilimleri ve fırçalar yardımıyla akımın yön değiştirmesi olayına komütasyon denir.

Bir doğru akım elektrik makinesi, normal çalışırken indüklenen karşılıklı gerilimler aynı polariteye sahiptir. Endüvi sargılarından akım geçerken her kutbun altındaki iletkenlerden geçen akımın yönü, iletkenlerden geçen akım yönü ile aynıdır.

Endüvi ile beraber hareket eden iletkenlerdeki akımın yönü, iletkenin bir kutbun altından diğer kutbun altına geçmesiyle yön değişikliğine uğrar. Bobin iletkenlerinden geçen akımın bu yön değiştirmesi olayına komütasyon denir.

Akım yön değiştirirken kollektörler ve fırçalar da yardımcı olur. Endüvi hızla dönerken bobinden geçen akımın yön değiştirmesi çok hızlıdır. Bundan dolayı bobin üzerinde Lenz Kanununa göre alanın azalmasını önleyecek şekilde küçük bir öz indüksiyon emk’sı indüklenir. Bu gerilim de komütasyon sırasında fırça ve kollektör arasında ısınma oluşturur ve elektriksel ark (şerare) meydana getirir.

Komütasyon durumu Doğru akım elektrik makinelerinde kaçınılmazdır. Komütasyon sebebiyle ark oluşumu fırça ve kollektör aşınmasına yol açar. Bu durum için bir takım önlemler vardır. Bu önlemler aynı zamanda komütasyonu kolaylaştırıcı etkiler de gösterir.
Komütasyonu Bozan Etkenler Nelerdir?

Elektriki arızaların dışında mekaniki olarak da birçok arızalar meydana gelebilir.

1- Endüvideki kollektör dilimleri arasındaki mikaların yüzeyden taşmış olması durumunda fırçalar kollektör yüzeyine iyi basamayacağı için ark oluşur. Bu durumu önlemek için mikalar bakır yüzeyden 1 – 1,5 milimetre aşağıda olmalıdır.

2- Kollektörün yuvarlak olmaması, ısı etkisi ile endüvinin yuvarlaklığının bozulması. Bu durumu önlemek için kollektörler sık olarak kontrol edilmelidir.

3- Fırçaların fırça tutucusuna bağlanışındaki bir hata olması veya fırçaların kollektör yüzeyine uygun basınçla basmaması durumunda komütasyon bozulur. Bu basınç normalde 150—250 gr/cm civarındadır ve bu baskı bir yay ile sağlanır. Yay basıncı sık olarak kontrol edilmelidir.

4- Kömür ile fırça yuvası arasındaki boşluğun fazla olması veya az olması, fırçalar arasındaki uzaklığın eşit olmaması ve fırçaların düşük kalitede olması da ark meydana gelmesine sebep olur.

Komütasyonun zor olduğu durumlarda geçiş direnci yüksek olan fırçalar kullanılır. Bu sayede komütasyondaki bobinde akımın yön değiştirmesi çok kolaylaşır. Ayrıca, fırçalar kollektör yüzeyine uyacak şekilde alıştırılması sağlanmalıdır.

Arkın önlenmesi için komütasyonu kolaylaştırıcı önlemler nelerdir?

1- Fırçaları kaydırmak
2- Yardımcı kutup kullanmak.

1- Fırçaları Kaydırmak :



Fırçaların dönüş yönünde kaydırılması esasına dayanan bu yöntem, bobin üzerinde meydana gelen gerilime karşı bir etki ile sönümleme mantığına dayanır. Bu durumda kısa devre olan bobin, nötr eksen üzerinde değil de kutupların etkisinde olan bölgelere gelir. Böylece zıt kutbun etkisi ile bobin üzerindeki gerilime zıt bir etki yapılarak negatif etki ortadan kaldırılır ve arkın meydana gelmesi engellenip komütasyonun daha kolay gerçekleşmesi sağlanır.

Fırçalar, endüvinin dönüş yönünde bir miktar kaydırıldığında, üzerindeki akımın yönü değişir. Bobin zıt kutbun etkisi altına gireceği için öz indüksiyon emk’sının etkisi yok olur. Akım kolay bir şekilde yön değiştirir ve yön değiştirme sırasında ark oluşmaz. Akım hızlandırılmış komütasyon eğrisini izler.
2- Yardımcı Kutup Kullanarak :



Yardımcı kutup yönteminin mantığı, fırçaları nötr ekseninden kaydırmadan nötr eksende sabit tutar. Bobinin diğer kutbun etkisine girerken üzerinde meydana gelecek özindükleme emk’sının yok edilmesi ve bundan dolayı fırçalarda ark meydana gelmesinin önlenmesine dayanır. Nötr ekseni üzerine yerleştirilmiş olan yardımcı kutuplar, bobinin kurtulduğu kutbun zıttı olacak şekilde kutuplandırılır. Bu yöntem genellikle modern DC elektrik makinelerinde tercih edilir.

Yardımcı kutuplardan endüvi akımı geçirildiği için, yüke göre değişen endüvi manyetik alanına karşılık aynı oranda ve zıt yönde yardımcı kutbun değeri de herhangi bir ayarlamaya gerek kalmadan değişir.

Yardımcı kutupları bulunan bir Doğru akım makinesinin hem endüvi reaksiyonuna karşı hem de komütasyonu kolaylaştırıcı görevini yardımcı kutuplar yapar.

Doğru Akım Makinelerinde Endüvi Reaksiyonu Nedir? Giderme Yöntemleri Nelerdir?

Endüvi Reaksiyonu :

Endüvi sargılarından geçen akımın meydana getireceği manyetik alanının, kutup manyetik alanına gösterdiği tepkiye endüvi reaksiyonu denir.

Endüviden geçen akımın oluşturduğu bu etki ile ana kutupların bir bölümünde alan zayıflaması olurken diğer bölümde alan kuvvetlenmesi oluşur. 

Endüvi sargılarında herhangi bir akım yok iken kutupların oluşturduğu manyetik akı, endüvi üzerinde düzgün bir dağılım yapar. Nötr bölgede bulunan bobinde indüklenen emk sıfır olduğundan, nötr bölge düzgün bir komitasyon için fırçaların yerleştirileceği yer olarak seçilir.

Normal dağılımda kutup alanı ile endüvi alanı birbirine diktir. Endüvi yüklendiğinde her iki akı da aynı anda makine üzerinde gösterildiğinde oluşacak olan manyetik akı dağılımı bozulur.

Endüvi manyetik akısının toplam manyetik akı dağılımına olan etkisine endüvi reaksiyonu denir.

Endüvi reaksiyonundan dolayı kutup ayaklarının bir tarafında manyetik kuvvet çizgilerinde azalma görülür. Kutup ayağının bir tarafındaki manyetik akının azalması, kutbun diğer tarafındaki manyetik akının artışı tarafından karşılanamaz. Bu nedenle endüvi reaksiyonu toplam akıyı azaltacağından endüvide indüklenecek olan emk E = K. φ. n formülüne göre azalır.

Endüvi reaksiyonunu giderme yöntemleri :

1. Kutup Ayaklarını Tarak Şeklinde Yapmak
2. Kutup Ayaklarına Oyuklar Açmak
3. Yardımcı Kutup Kullanmak
4. Kompanzasyon Sargısı Kullanmak

1- Kutup Ayaklarını Tarak Şeklinde Yapmak :

Kutupları oluşturan sacların bir kulakları kesilerek bir ters bir düz gelecek şekilde birbirine perçinlenmesiyle kutup ayağı oluşturulur. Kutup ayağının uç kısmındaki kesit yarıya indirildiğinden çok az bir manyetik akı artışında kutuplar doyuma ulaşır. Ana kutup alanı ve nötr ekseninde az bir kayma meydana getirilmiş olur. Bu yöntemle fırçaların kaydırılması önlenmiş olur ancak endüvi reaksiyonunun etkisi tam olarak ortadan kaldırılmamıştır. Kutup ayaklarının tarak şeklinde yapılması

2- Kutup Ayaklarına Oyuklar Açmak :

Ana kutuplar üzerine kutup ekseni paralel olacak şekilde oluklar açılarak endüvi alanının yolu ve dolayısıyla manyetik direnci arttırılmış olacağından endüvi akısının etkisi azaltılmış olur. Kutuplarına oyuklar açılacak makinelerde kutupların doyma sınırının yüksek olması gereklidir. Açılacak olan oyuklar ana manyetik akıyı azaltmayacak şekilde olmalıdır. Aksi halde endüvide indüklenen emk da bir azalma söz konusu olur. Yöntem endüvi reaksiyonunun etkisini tam olarak ortadan kaldırmaz. Sabit güçlü makinelerde kullanılmalıdır.

3- Yardımcı Kutup Kullanmak : 

Endüvinin meydana getirdiği alan nötr ekseni doğrultusundadır. Eğer bu bölgedeki alana eşit ve zıt yönde bir alan meydana getirirsek, her iki alan birbirini yok edeceğinden endüvi alanının etkisi ortadan kalkar. Nötr eksenine yerleştirilen yardımcı kutuplar kullanılır. Yardımcı kutupların meydana getireceği alanın endüvi alanına eşit olması için endüvi akımı yardımcı kutup sargılarından da geçirilir. Endüvi dönüş yönüne göre ana kutuptan sonra gelen yardımcı kutuplar ana kutbun tersi olarak adlandırılır. Endüvi reaksiyonunun etkileri tam olarak önlenemez. Çünkü yardımcı kutbun alanı ana kutupların altındaki bölgede etkili olmaz.

4- Kompanzasyon Sargısı Kullanmak : 

Büyük güçlü makinelerde endüvi reaksiyonunun etkisi gidermede kullanılan yöntemdir. Kompanzasyon sargıları ana kutuplar altına açılan oyuklara yerleştirilir. Kompanzasyon sargılarından geçen akım endüvi sargılarından geçen akımın tersi yönündedir. Bu nedenle oluşacak olan manyetik alanlar birbirinin tersi yönünde olur. Oluşacak olan manyetik alanların birbirine eşit olması için endüvi sargılarından geçen akım kompanzasyon sargılarından da geçirilir. Böylece endüvi alanının etkisi ortadan kaldırılmış olur.

Doğru Akım (DA, DC) Motor Çeşitleri ve Bağlantı Şekilleri Nelerdir? Kompunt Motorlar

Doğru Akım Motor Çeşitleri ve Bağlantı Şekilleri

Doğru akım motorları endüvi ve endüktör sargılarının bağlantı şekillerine üç çeşittir:

1- Şönt motorlar için tıklayınız...

2- Seri motorlar için tıklayınız...

3- Kompunt Motorlar :

Uyartım sargısı endüviye hem seri hem de paralel bağlanan motorlara kompunt motor (bileşke alanlı) denir.

Kompunt motorların seri ve şönt sargı olmak üzere iki uyartım sargısı vardır.

Seri sargı endüviye seri bağlı olup şönt alanı kuvvetlendirecek (eklemeli) veya zayıflatacak (çıkarmalı) yönde çalışır.

Kompunt motorlar yapılış bakımından şönt ve seri motorların birleşmesinden meydana gelir.

Kompunt motor başlangıçta n gibi bir devir sayısına sahiptir. Çünkü motorda bulunan şönt sargı, küçük de olsa bir akım çeker ve bir Ø manyetik akısı oluşur.

Bağlantı şekillerine göre ;

1- Ters kompunt
2- Eklemeli kompunt gibi çeşitleri vardır.

Ters kompunt motorda yükselen veya hiç değişmeyen devir sayısı elde edilebilir.

Eklemeli kompunt motorda devir sayıları sabit değildir.

Eklemeli kompunt motorda yol alma momenti oldukça yüksektir.

Buna karşın ters kompunt motorda yol alma momenti düşüktür.

Kompunt Motorun Kullanıldığı Yerler : 

Eklemeli kompunt motorlar, seri motora benzer bir özellik gösterir. Bu nedenle seri motorun kullanıldığı yerlerde kullanılabilmektedir. Özellikle vinç, asansör ve hadde makinelerinde yaygın olarak kullanılır.

Ters kompunt motorlar ise fazla yol alma momenti istemeyen fakat yük ile devir sayısının değişmemesi gereken sinema makinelerinde, televizyon anten yönlendiricilerinde, dokuma tezgâhlarında ve buna benzer uygulamalarda kullanılır.


1- Şönt motorlar için tıklayınız...

2- Seri motorlar için tıklayınız...

Doğru Akım (DA, DC) Motor Çeşitleri ve Bağlantı Şekilleri Nelerdir? Seri Motorlar

Doğru Akım Motor Çeşitleri ve Bağlantı Şekilleri

Doğru akım motorları endüvi ve endüktör sargılarının bağlantı şekillerine üç çeşittir:

1- Şönt motorlar için tıklayınız...

2- Seri motorlar

3- Kompunt motorlar için tıklayınız...

2- Seri Motorlar :

Uyartım sargısı ile endüvi sargısının birbirine seri olarak bağlandığı doğru akım motoru çeşididir.

Motor yüklendikçe devir sayısı hızla düşer. Bunun nedeni yük akımının aynı zamanda uyartım akımı olmasıdır.

Akım arttığında manyetik akı (Ø) da artacaktır ve E=K.Ø.n formülüne göre manyetik akı arttığında devir sayısı düşecektir.

Seri motorun yol alma momenti oldukça yüksektir, bu nedenle yol alma anında yüksek moment istenilen yerlerde kullanılır.

Motor boşta çalıştığında Ø değeri oldukça küçük bir değer alır. Dolayısıyla devir sayısı tehlikeli bir şekilde yükselebilir. Bu yüzden seri motor boşta (yüksüz) çalıştırılmamalıdır. Çalışma yerine ya dişli ile veya direkt olarak bağlanmalıdır. Kayış veya zincirle hiçbir zaman bağlantı yapılmamalıdır.

A-B: Endüvi sargı uçları 

E-F: Uyartım(kutup) sargı uçları

G-H: Yardımcı kutup sargı uçlarını belirtir.

Motorlarda yardımcı kutup varsa endüvinin B ucu ile yardımcı kutbun G ucu makine içerisinde birleştirilip klemens tablosuna H ucu çıkartılır.

Çok küçük seri motorlara, yol almada endüvi akımı fazla yükselmediğinden ve şebeke için bir sakıncası olmadığından doğrudan doğruya dirençsiz yol verilebilir.

Seri Motorların Kullanıldığı Yerler: 

Seri motor, kalkınma momentleri çok yüksek olduğundan tren, tramvay, vinç ve asansör, kesici ve ayırıcı açma kapama işlerinde kullanılır. Seri motorlar taşıt araçlarında frenleme için dinamo olarak da kullanılmaktadır.

1- Şönt motorlar için tıklayınız...

3- Kompunt motorlar için tıklayınız...  

Doğru Akım (DA, DC) Motor Çeşitleri ve Bağlantı Şekilleri Nelerdir? Şönt Motorlar

Doğru Akım Motor Çeşitleri ve Bağlantı Şekilleri

Doğru akım motorları endüvi ve endüktör sargılarının bağlantı şekillerine üç çeşittir:

1- Şönt motorlar,

2- Seri motorlar için tıklayınız...

3- Kompunt motorlar için tıklayınız...

1- Şönt Motorlar :

Uyartım sargısının endüvi sargısına paralel bağlandığı doğru akım motorlarıdır.

Şönt motorun devir sayısı yük ile çok fazla değişmez, bu nedenle devir sayıları hemen hemen sabit kabul edilir.

Motorun devir sayısı kaynak gerilimi veya endüvi akımı ile kontrol edilebilir. Yol alma anındaki momentleri düşüktür, bu bakımdan aşırı yüklerde kolay yol almazlar.
Motor boşta çalışırken devir sayısı normal değerdedir. Motor boşta çalışırken endüvi sargılarından geçen akım seri motorda olduğu gibi, tehlikeli değerlere çıkmayıp normal değerinde kalır. Ancak uyartım devresindeki kopukluk devir sayısının tehlikeli değerler almasına neden olabilir, bu da özel tertiplerle önlenir. Motorun maksimum verimde çalışması için motorun sabit kayıplarının endüvi kayıplarına eşit olması gerekir. Motorun üreteceği moment endüvi akımıyla doğru orantılı olarak artar.

A-B: Endüvi sargı uçları 

C-D: Uyartım (kutup) sargı uçları

G-H: Yardımcı kutup sargı uçlarını belirtir.

Motorlarda yardımcı kutup varsa endüvinin B ucu ile yardımcı kutbun G ucu makine içerisinde birleştirilip klemens tablosuna H ucu çıkartılır.

Motora yol vermek için kullanılan yol verme direnci (yol verme reostası) L, M, R uçları ile belirtilir.

L ucu şebekeye, M ucu uyartım sargısının C ucuna, R ucu endüvinin A ucuna bağlanır.

Şöt Motorun Kullanıldığı Yerler: 

Sabit devir sayısı istenen uygulamalarda kullanılır. Vantilatör, aspiratör, tulumbalar, kâğıt fabrikaları, dokuma tezgâhları, gemi pervaneleri, matbaa makineleri ve asansörler bu motorun kullanım alanlarıdır.
2- Seri motorlar için tıklayınız...

3- Kompunt motorlar için tıklayınız...

Körlük (Jose Saramago) Kitabının Özeti, Konusu, Tahlili

Kitabın Adı : Körlük

Kitabın Yazarı : Jose Saramago

Kitap Hakkında Bilgi :

Körlük, 1998 yılı Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Portekizli yazar Jose Saramago'nun son yıllarda yazdığı en etkileyici kitap. Araba kullanmakta olan bir adam, yeşil ışığın yanmasını beklerken ansızın körleşir. Körlüğü, başvurduğu doktora da bulaşır. Bu körlük, bir salgın hastalık gibi bütün kente yayılır. Öldürücü olmasa da tüm ahlâki değerleri yok etmeyi başarır. Toplum, görmeyen gözlerle cinayetlere, tecavüzlere tanık olur. Ayakta kalabilenler ancak güçlü olanlardır. Koca kentte körlükten kurtulan tek kişi, göz doktorunun karısıdır.

Portekiz'in yaşayan en önemli yazarı olan Jose Saramago, bu çarpıcı romanında körlük olgusunu bir metafor olarak kullanmış, basit imgelere, sıradan sözcük oyunlarına başvurmadan, yoğun bir anlatımla, anlatıcının ve kahramanların konuşmalarını ortaklaşa bir monologa dönüştürerek kişilere ad vermeksizin liberal demokrasinin insanları sürüklediği sağlıksız ortamı olağanüstü bir ustalıkla anlatmıştır.

Kitapta hiç bir şeyin ismi yoktur. İsimsiz bir ülkede isimsiz bir şehirde isimsiz insanların başlarına gelenler anlatılır. Diğer bir özelliği ise kitapta nokta ve virgül dışında hiçbir noktalama işaretinin kullanılmamış olmasıdır. 

Kitabın Özeti :

Kırmızı ışıkta duran arabasıyla yeşil ışığın yanmasını bekleyen bir adam beklenmedik bir anda kör olur. Bu durumdan faydalanmak isteyen, yardım etmek istercesine yaklaşan kötü niyetli bir hırsız da bu beklenmeyen körlüğe yakalanır.

Körlük bulaşıcı bir hal alarak talihsiz adamın iletişim kurduğu bütün insanlara da bulaşır. Ardından tedavi amaçlı gittiği klinikte körlük doktorada bulaşır. Durum gittikçe içinden çıkılmaz bir hal almaktadır. Körlük hızla yayılırken doktorun karısı bu salgından etkilenmez ve kör olmaz.

Herkes Beyaz Körlük denilen hastalığa yakalanmaya başlar. Hastalığın özelliği insanları kör etmesi fakat karalık yerine her şeyi bembeyaz görmeleridir.

Bu körlük salgınını ülke ve toplum çaresizce seyretmektedir. Panik hali herkesi etkisine almış ve bulaşıcı körlük hastalığından kurtulmak için çözüm aranmaktadır. Devlet yöneticileri körlük salgınından kurtulabilmek için hastaları eski bir akıl hastanesinde karantina almaya karar verir.

Karantina bölgesi askeri bir disiplinle yönetilmektedir. Dışarı çıkışlar kesinlikle yasaktır. Dışarı çıkanlar öldürülecektir. Körlük akıl almaz bir hızla yayılmakta ve ülkede kaos derinleşmektedir. Alınan önlemler ve baskıcı politikalar ne körlüğün yayılmasını engelleyebilmektedir, ne de ortada devlet yetkililerinin iddia ettiği gibi bir düzen vardır.

Herkesin kör olduğu bir yerde bir tek doktorun karısı görür ve her an o da hastalığa yakalanacağı korkusu ile yaşar. Yine de bir an olsun eşini yalnız bırakmaz.

Hastalığın ilerlemesi nedeni ile karantina bölgesindeki insanlara kimse yaklaşmak istemez. Bunun üzerine bölgede düzen tamamen bozulur. Çeteler kurulmaya ve güçlü olanın zayıfa eziyet ettiği bir yer haline gelir.

Körlük hastalığına yakalananların sayısı arttıkça, karantina bölgesinin nüfusu artar. Kalabalığın artması yeni güç dengeleri ve kamplaşmaları da beraberinde getirir. İçeride çeteler kendi hükümdarlıklarını ilan etmeye çalışmakta ve zulüm ederek diğer körleri sömürmek istemektedir. Doktor ve karısının kaldığı tarafta körler zaman geçtikçe zorluklar yaşamaktadır. Çünkü diğer tarafta bulunan çeteler onlardan haraç istemekte ve şiddet yoluyla onları tehdit etmektedir. İçerideki kimsenin bilmediği bir gerek ise doktoru karısının gerçekte kör olmadığıdır. Oda kör taklidi yaparak içeride kalmış ve diğer insanların yardımına koşmaktadır. Tabi bu durumun anlaşılmaması içinde kör gibi davranmak zorundadır.

Zaman geçtikçe çetelerin baskısı ve istekleri artar. Bu durumda doktor, karısı ve beraberindekiler çetelerle mücadele etmek zorunda kalırlar. İşler daha da kötüye gidince doktorun eşi gizlice çete liderini öldürür fakat bu işleri daha da kötüye sürükler. Karantina bölgesinde ayaklanma çıkar ve herkes kaçar. Şehirde de hastalık tamamen yayılmıştır.

Karantina bölgesinde büyük bir yangın çıkar. Dışarı çıkmanın yasak olduğu hastaneden yangın sayesinde doktor ve beraberindekiler kurtulurlar. Dışarıdaki hayat gittikçe daha zor bir hal almış ve yaşam savaşı tüm hızıyla sürmektedir.

Bunun üzerine doktorun eşi, eşini de alarak evlerine döner. Eski hayatlarına uyum sağlamaya ve yeni bir düzen kurmaya çalışırlar. Beklenmedik bir anda ortaya çıkan ve müthiş bir hızla yayılıp tüm ülkeyi kaosa sürükleyen körlük salgını son bulmuştur artık. Doktorun karısı körlüğün kendi yakasına yapıştığını düşünürken her şey tıpkı eskisi gibi gerçek, canlı ve tamda gözlerinin önündedir. Onun herkesi gördüğü gibi herkes tarafından da o görülmektedir.

LGS 2019 Liselere Giriş Sınavı Türkiye İl Sıralaması Ders Ders Net Sayılarına Göre

2 Haziran 2019 tarihinde yapılan LGS liselere giriş sınavı sonuçları açıklandı. Bu sonuçlara göre illerin ders ders net ortalamaları da ortaya çıktı.

Toplam net ortalamasına göre il sıralaması;

1. Muğla 43,7 net
2. Tunceli 43,4 net
3. Giresun 43,3 net

Türkçe dersine göre il sıralaması;

1. Rize 11,7 net
2. Giresun 11,6 net
3. Muğla 11,5 net

Matematik dersine göre il sıralaması;

1. Kırşehir 4,21 net
2. Tunceli 4,04 net
3. Muğla 3,97 net

Fen Bilimleri dersine göre il sıralaması;

1. Tunceli 9,4 net
2. Muğla 9,36 net
3. Giresun 9,3 net

T.C. İnkilap Tarihi ve Atatürkçülük dersine göre il sıralaması;

1. Tunceli 7,34 net
2. Giresun 7,29 net
3. Muğla 7,18 net

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine göre il sıralaması;

1. Rize 6,92 net
2. Giresun 6,9 net
3. Trabzon 6,73 net

İngilizce dersine göre il sıralaması;

1. Muğla 5,02 net
2. Tunceli 4,95 net
3. Zonguldak 4,64 net